Απαρτχάιντ

Παραλία στη Νότια Αφρική μόνο για λευκούς. Πηγή: https://www.citylab.com/politics/2013/12/life-apartheid-era-south-africa/7821/

Παραλία στη Νότια Αφρική μόνο για λευκούς. Πηγή: https://www.citylab.com/politics/2013/12/life-apartheid-era-south-africa/7821/

Ο όρος «Απαρτχάιντ» στα αφρικάανς, τη γλώσσα των Μπόερς, σημαίνει διαχωρισμός. Αυτός ο όρος χρησιμοποιήθηκε στις εκλογές του 1948 στη Νότια Αφρική από το εθνικό κόμμα των Αφρικάνερς, των απογόνων δηλαδή των Ολλανδών Μπόερς, για να σηματοδοτήσει τη νέα εποχή που ξεκινούσε. Η νέα εποχή προέβλεπε την επίσημη εφαρμογή των φυλετικών διακρίσεων και του διαχωρισμού (γεωγραφικού, κοινωνικού, πολιτικού, πολιτισμικού) λευκών και μη κατοίκων για δεκαετίες.

Στην πράξη ο διαχωρισμός των πλουσίων λευκών και των φτωχών μαύρων, μιγάδων και ασιατών, εφαρμοζόταν επί αιώνες αλλά τώρα πλέον θα γινόταν επίσημη κρατική πολιτική και μέρος του κανονιστικού πλαισίου του δικαίου. Όταν μαύροι πολίτες περνούσαν σε περιοχές λευκών θα βρίσκονταν υπό την δικαιοδοσία των διωκτικών αρχών και υπό την κατηγορία των νόμων. Η διαφορά με το πριν ή με την εφαρμογή διαχωρισμών σε άλλα μέρη του κόσμου, για παράδειγμα στις νότιες πολιτείες της Αμερικής στη δεκαετία του ’50, είναι πως όταν ένας μαύρος εμφανιζόταν σε μια γειτονιά λευκών στο Μισισιπή, θα μπορούσε μεν να γίνει στόχος ρατσιστικών προσβολών ή συστάσεων από τις αρχές για την εμφάνισή του εκεί, όμως στη Νότια Αφρική, εάν ένας μαύρος πολίτης περνούσε σε γειτονιά λευκών χωρίς να διαθέτει κάποια άδεια (pass) διωκόταν ποινικά και φυλακιζόταν.

Λεωφορείο μόνο για μαύρους πολίτες στο Γιοχάνεσμπουργκ το 1965. Σύμφωνα με τους νόμους του Άπαρτχαιντ, λευκοί και μαύροι επιβιβάζονταν σε ξεχωριστά μέσα μαζικής μεταφοράς. Πηγή: https://www.citylab.com/politics/2013/12/life-apartheid-era-south-africa/7821/

Λεωφορείο μόνο για μαύρους πολίτες στο Γιοχάνεσμπουργκ το 1965. Σύμφωνα με τους νόμους του Άπαρτχαιντ, λευκοί και μαύροι επιβιβάζονταν σε ξεχωριστά μέσα μαζικής μεταφοράς. Πηγή: https://www.citylab.com/politics/2013/12/life-apartheid-era-south-africa/7821/

Ο πλούτος της χώρας, η γη της, οι φυσικοί της πόροι και η εκμετάλλευσή τους, θα βρίσκονταν στα χέρια μιας ελάχιστης λευκής μειοψηφίας ενώ οι μαύροι θα ζούσαν σε πλήρη ένδεια και φτώχεια σε συγκεκριμένες περιοχές, πολύ συχνά σε γκέτο. Ουσιαστικά οι λευκοί της Νότιας Αφρικής, ένα μικρό ποσοστό του πληθυσμού, επισημοποίησαν την κυριαρχία τους επί των μαύρων κατοίκων, που αποτελούσαν τη συντριπτική πλειοψηφία. Αυτή ήταν η προωθημένη εφαρμογή των χειρότερων μορφών αποικιοκρατίας στην πολύπαθη μαύρη ήπειρο.

Δηλαδή με τη σφραγίδα του κράτους, τους νόμους του, το δικαστικό του σύστημα και τους εκπροσώπους του (δημόσιοι λειτουργοί, σώματα ασφαλείας κλπ.), πραγματοποιείτο επίσημος διαχωρισμός των ανθρώπων με βάση το χρώμα του δέρματός τους και τα χαρακτηριστικά τους, όπως τα αντιλαμβάνονταν με φυλετικούς όρους οι λευκοί επικυρίαρχοι.

Αυτή η πρωτοφανής παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων με την επίσημη υπογραφή ενός κράτους, πραγματοποιούνταν ελάχιστα χρόνια μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο που είχε προκαλέσει τόσα δεινά στην ανθρωπότητα αλλά και είχε σηματοδοτηθεί από το Ολοκαύτωμα των Εβραίων, ένα οργανωμένο βιομηχανοποιημένο μαζικό έγκλημα με τη σφραγίδα του κράτους και πάλι.

 

Ο επίσημος διαχωρισμός λευκών και μη κατοίκων της Νότιας Αφρικής. Οι περιοχές, τα λεγόμενα Μπαντουστάν, που ζούσαν μη λευκοί κάτοικοι ήταν οι πλέον φτωχές και με ελάχιστους φυσικούς πόρους. Χάρτης: https://en.wikipedia.org/wiki/Bantustan

Ο επίσημος διαχωρισμός λευκών και μη κατοίκων της Νότιας Αφρικής. Οι περιοχές, τα λεγόμενα Μπαντουστάν, που ζούσαν μη λευκοί κάτοικοι ήταν οι πλέον φτωχές και με ελάχιστους φυσικούς πόρους. Χάρτης: https://en.wikipedia.org/wiki/Bantustan

Οι διακρίσεις εις βάρος των μαύρων στη Νότια Αφρική δεν ήταν κάτι το νέο. Οι λευκοί αποικιοκράτες εφάρμοζαν τέτοιες πολιτικές σχεδόν 3 αιώνες. Οι απόγονοι των Ολλανδών εποίκων, οι Μπόερς, θα έχουν αρχικά τον έλεγχο των περιοχών που αργότερα θα αποτελέσουν το κράτος της Νότιας Αφρικής. Σ’ εκείνα τα χρόνια δεκάδες χιλιάδες μαύροι μεταφέρονταν ως σκλάβοι από διάφορα σημεία της Αφρικής για να δουλέψουν για τους λευκούς αφέντες τους. Η άφιξη των Βρετανών και η εφαρμογή της πράξης κατάργησης για το δουλεμπόριο (Slave Trade Act) το 1807 όπως και η πράξη κατάργησης της δουλείας (Slavery Abolition Act) το 1833, δεν άλλαξαν κάτι για τους μαύρους της νότιας Αφρικής ή για τους χιλιάδες εργάτες από την Ινδία και γενικότερα την Ασία που αφίχθησαν τις επόμενες δεκαετίες. Με μια σειρά τοπικών νόμων και περιορισμών, το καθεστώς ελευθερίας των μη λευκών ελάχιστα απείχε από τη σκλαβιά. Ουσιαστικά οι διακρίσεις παρέμεναν ισχυρές, οι απαγορεύσεις συνεχείς και ο περιορισμός των «κατώτερων» ανθρώπων μόνιμος. Αυτό που άλλαξε ήταν στον πυρήνα της εξουσίας. Μπόερς και Βρετανοί θα συγκρουστούν για τον έλεγχο των πλουτοπαραγωγικών πηγών της χώρας και οι πρώτοι θα βιώσουν σκληρά κατασταλτικά μέτρα που θα οδηγήσουν σε λιμό και χιλιάδες νεκρούς.

Οι Μπόερς αρκετά νωρίς είχαν περιορίσει τις σχέσεις τους με τις μητροπόλεις τους και είχαν διακηρύξει την αφρικανικότητά τους, εξελίσσοντας και την αντίστοιχη διάλεκτο, τα αφρικάανς που είχαν τη βάση τους στα ολλανδικά, ιδιότητες που τους επέτρεψαν να αναπτύξουν μια διακριτή ταυτότητα και να δημιουργήσουν συνθήκες για τη μόνιμη επικράτησή τους. Θεωρώντας εαυτούς βαλλόμενους από παντού, ειδικά μετά τη σύγκρουσή τους με τους Βρετανούς, εξέλιξαν τη θεώρησή τους για τους φυλετικούς διαχωρισμούς που ήταν απαραίτητοι ώστε να διατηρήσουν την «καθαρότητά» τους. Φυσικά η κύρια επιδίωξη ήταν η διατήρηση και επαύξηση της οικονομικής τους δύναμης. Όλα από εκεί ξεκινούν κι εκεί καταλήγουν.

Τα πρώτα βήματα ενός ηγέτη. Ο Μαχάτμα Γκάντι ηγείται διαδήλωσης Ινδών στο Νατάλ της Νότιας Αφρικής το 1913. Οι Ινδοί, είχαν τα ίδια δικαιώματα με τους μαύρους στη Νότια Αφρική, ουσιαστικά κανένα. Ο Γκάντι ξεκίνησε από τη Νότια Αφρική την πολιτική του διαδρομή. Πηγή: https://www.sahistory.org.za/organisations/natal-indian-congress-nic

Τα πρώτα βήματα ενός ηγέτη. Ο Μαχάτμα Γκάντι ηγείται διαδήλωσης Ινδών στο Νατάλ της Νότιας Αφρικής το 1913. Οι Ινδοί, είχαν τα ίδια δικαιώματα με τους μαύρους στη Νότια Αφρική, ουσιαστικά κανένα. Ο Γκάντι ξεκίνησε από τη Νότια Αφρική την πολιτική του διαδρομή. Πηγή: https://www.sahistory.org.za/organisations/natal-indian-congress-nic

Το 1910 ο αφρικάνερ Λούις Μπότα γίνεται πρωθυπουργός της πρώτης κυβέρνησης της Ένωσης της Νότιας Αφρικής, προδρόμου του κράτους της Νότιας Αφρικής. Η πολιτική του απέβλεπε στη συμφιλίωση των λευκών κατοίκων (Μπόερς, Βρετανών εποίκων κλπ.) και στη μεγαλύτερη καταπίεση και περιορισμό των μαύρων και των μιγάδων. Περιορισμοί στην κίνηση στα αστικά κέντρα, ελάχιστη επαφή λευκών και μαύρων, διαρπαγή της γης, περιορισμοί σε χωριστά εδάφη και καταυλισμούς. Η πολιτική του Μπότα απετέλεσε τη βάση του επίσημου απαρτχάιντ. O κόσμος στη Νότια Αφρική χωριζόταν στους λευκούς και τους «άλλους».

Το 1948, λίγα μόλις χρόνια μετά το έγκλημα στην Ευρώπη εναντίον ενός ολόκληρου λαού, του εβραϊκού, η κυβέρνηση της Νότιας Αφρικής θεσμοθετεί νέο κανονιστικό πλαίσιο και ρατσιστικούς νόμους διαχωρισμού των κατοίκων της χώρας και εφαρμόζει επίσημα πλέον την πολιτική που θα ονομαστεί απαρτχάιντ. Μ’ ένα μείγμα εθνικισμού, θρησκευτικού παροξυσμού και φόβου απέναντι στη μαύρη και την κόκκινη (κομμουνιστική) απειλή, οι λευκοί ηγέτες της Νότιας Αφρικής θα παρασύρουν τη χώρα τους σ’ ένα πολιτικό και κοινωνικό μεσαίωνα για να διατηρήσουν την κυριαρχία τους και τη διαφύλαξη των οικονομικών τους συμφερόντων. Την ίδια εποχή ένα μεγάλο αντιαποικιακό κίνημα σαρώνει την Αφρική και οδηγεί σε μακροχρόνιους πολέμους με εκατοντάδες χιλιάδες θύματα. Η χειραφέτηση των αφρικανικών λαών περνούσε μέσα από ποταμούς αίματος.

Προετοιμαζόμενες εναντίον των εχθρών. Φωτογραφία: https://www.citylab.com/politics/2013/12/life-apartheid-era-south-africa/7821/

Προετοιμαζόμενες εναντίον των εχθρών. Φωτογραφία: https://www.citylab.com/politics/2013/12/life-apartheid-era-south-africa/7821/

Στην ανάγκη προστασίας του καθεστώτος η ελίτ της Νότιας Αφρικής θα λειτουργήσει με ακόμη πιο σκληρούς όρους παρά την κατακραυγή της διεθνούς κοινότητας. Το εμπάργκο που θα επιβληθεί στο κράτος της Νότιας Αφρικής θα παρακάμπτεται με διάφορους τρόπους, ενώ η Μεγάλη Βρετανία θα φανεί εξαιρετικά απρόθυμη να προχωρήσει σε κυρώσεις εναντίον των κρατούντων στη Νότια Αφρική. Μόλις τη δεκαετία του ’80 και κάτω από τις συνεχείς διαδηλώσεις στη χώρα και του διεθνούς κινήματος εναντίον του καθεστώτος, το τελευταίο θ’ αρχίσει να κλονίζεται. Το απαρτχάιντ στη Νότια Αφρική ήταν μελανό στίγμα, ένα δυστυχώς από τα πολλά, στη σύγχρονη ιστορία του κόσμου.

Μόνο για λευκούς (ευρωπαίους). Πηγή: https://www.citylab.com/politics/2013/12/life-apartheid-era-south-africa/7821/

Μόνο για λευκούς (ευρωπαίους). Πηγή: https://www.citylab.com/politics/2013/12/life-apartheid-era-south-africa/7821/

Παιδιά Ινουίτ από τη Γροιλανδία. Στα πλαίσια κοινωνικού πειράματος, παιδιά από τη Γροιλανδία απομακρύνθηκαν από τις οικογένειες τους και μεταφέρθηκαν προς ένταξη στη Δανία. Τα αποτελέσματα ήταν ολέθρια. Πηγή: https://www.bbc.com/news/magazine-33060450

Παιδιά Ινουίτ από τη Γροιλανδία. Στα πλαίσια κοινωνικού πειράματος, παιδιά από τη Γροιλανδία απομακρύνθηκαν από τις οικογένειες τους και μεταφέρθηκαν προς ένταξη στη Δανία. Τα αποτελέσματα ήταν ολέθρια. Πηγή: https://www.bbc.com/news/magazine-33060450

Η επιτυχία του απαρτχάιντ στη Νότια Αφρική έχει οδηγήσει στη χρήση του όρου σε αρκετές αντίστοιχες καταστάσεις ανά τον κόσμο. Από τις νότιες πολιτείες των ΗΠΑ στην πολιτική των λευκών κυβερνήσεων της Αυστραλίας και της Νέας Ζηλανδίας και από τη μακρόχρονη καταπίεση και αφανισμό των Ινδιάνων της αμερικανικής ηπείρου μέχρι την περιθωριοποίηση των Γροιλανδών Ινουίτ. Φυσικά πουθενά στον κόσμο το απαρτχάιντ δεν εφαρμόστηκε τόσο εκτεταμένα και σε τόσο μεγάλο ποσοστό του πληθυσμού όπως στη Νότια Αφρική, γι’ αυτόν τον λόγο και η περίπτωσή του θεωρείται μέχρι σήμερα μοναδική. Τις περισσότερες φορές η χρήση μεθόδων απαρτχάιντ αφορά μειονότητες εντός κρατικών σχηματισμών, οι οποίες υφίστανται διακρίσεις και στέρηση ουσιαστικών κοινωνικών και πολιτικών δικαιωμάτων. Για παράδειγμα οι Αβοριγίνες (Aboriginals) της Αυστραλίας, οι παλαιοί κάτοικοι δηλαδή της ηπείρου, για δεκαετίες δεν είχαν κανένα απολύτως δικαίωμα ενώ η αρπαγή των παιδιών τους ήταν μια συστηματική προσπάθεια για τον αφανισμό της συνέχειάς τους.

Στις σημερινές μέρες η χρήση του όρου απαρτχάιντ συνδέεται σε πολλές περιπτώσεις με την πολιτική, εκούσια ή ακούσια, αποκλεισμού διαφόρων κοινωνικών ομάδων. Ο όρος «κοινωνικό απαρτχάιντ» χρησιμοποιείται για παράδειγμα στη Γαλλία για να δείξει τις βαθιές κοινωνικές διαφορές με πληθυσμιακές ομάδες από τη βόρειο Αφρική ή από πρώην γαλλικές αποικίες. Ουσιαστικά στα μεγάλα αστικά γαλλικά κέντρα έχουν δημιουργηθεί δύο κατηγορίες πολιτών. Η περιθωριοποίηση και η δημιουργία γκέτο οδηγεί σε κοινωνικό αδιέξοδο δεκάδες χιλιάδες νέους ανθρώπους οι οποίοι προέρχονται κυρίως από διαφορετικές εθνοτικές ομάδες. Έτσι μπορούμε πλέον να μιλάμε για εθνοτικό, γεωγραφικό αλλά και κοινωνικό απαρτχάιντ.

Αντίστοιχα, στις περιπτώσεις κοινωνικού απαρτχάιντ μπορούν να ενταχθούν πληθυσμιακές ομάδες που έχουν διαφορετικό ερωτικό προσανατολισμό και δέχονται επιθέσεις ή και περιθωριοποίηση λόγω της διαφορετικότητάς τους. Σε πολλές χώρες η ομοφυλοφιλία είναι απαγορευμένη και θεωρείται ακόμη ποινικό αδίκημα. Το ίδιο συμβαίνει και με διαφορετικές θρησκευτικές ομάδες οι οποίες υφίστανται πολιτικές και κοινωνικές διακρίσεις και διώξεις λόγω της διαφορετικής θρησκευτικής τοποθέτησής τους. Τελευταίο τραγικό παράδειγμα, οι Γεζιντί του Ιράκ.

Ακτιβισμός στη Νότια Αφρική

Αν κάποιος είχε γεννηθεί μαύρος στη Νότια Αφρική, δεν είχε πολλές ελπίδες για το μέλλον του. Οι απαγορεύσεις, η φτώχεια και η καταπίεση οδηγούσε τους περισσότερους μη λευκούς ανθρώπους στο περιθώριο…

Διαβάστε Περισσότερα…


Αφρικανικό Εθνικό Κογκρέσο (ANC) – Νέλσον Μαντέλα

Το Αφρικανικό Εθνικό Κογκρέσο (ANC) υπήρξε ο κύριος πολιτικός εκφραστής…

Διαβάστε Περισσότερα…



Η εξέγερση του Σοβέτο

Οι μαύροι κάτοικοι της Νότιας Αφρικής ήταν υποχρεωμένοι για δεκαετίες να διαβιούν στις πλέον φτωχές περιοχές ως αποτέλεσμα της πολιτικής του απαρτχάιντ Στα μεγάλα αστικά κέντρα με την πολιτική του φυλετικού διαχωρισμού…

Διαβάστε Περισσότερα…


Η λογοτεχνία για το απαρτχάιντ

Για τους περισσότερους συγγραφείς της Νότιας Αφρικής, το καθεστώς του απαρτχάιντ ήταν ένα βάρβαρο σύστημα καταπίεσης. Με μόνο όπλο τη γραφίδα τους και αντιμέτωποι…

Διαβάστε Περισσότερα…



ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
  • Joel Joffe, The State vs. Nelson Mandela, The Trial that changed South Africa, Oneworld Publications, Λονδίνο 2014
  • Nelson Mandela, Long walk to freedom, The autobiography of Nelson Mandela, Back Bay Books, Νέα Υόρκη 1995
  • Νέλσον Μαντέλα, Συζητήσεις με τον εαυτό μου, Εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα 2013
  • Γιώργος Μπίζος, Οδύσσεια προς την ελευθερία, Εκδόσεις Καστανιώτη, Αθήνα 2010
  • Johns Sheridan and Davis, R Hunt, Mandela, Tambo and the African National Congress: the struggle against apartheid, 1948 – 1990: A documentary survey, Oxford University Press, Οξφόρδη 2006. Η ζωή του Στιβ Μπίκο από τον λευκό φίλο του και δημοσιογράφο Ντόναλντ Γουντς. Για τη δραστηριότητά του ο Γουντς διώχτηκε αμείλικτα από το νοτιοαφρικανικό καθεστώς.
  • Denis Goldberg, The Mission: A Life for Freedom in South Africa, Real African Publishers, Newtown South Africa 2010
  • Desmond Tutu, The Rainbow People of God: South Africa’s victory over apartheid, Doubleday, Λονδίνο 1994
  • Ruth First, 117 Days: An Account of Confinement and Interrogation under the South African Ninety-Day Detention Law, Bloomsbury, Λονδίνο 1988
  • Alan Wieder, Ruth First and Joe Slovo, In the War against Apartheid, Monthly Review Press, Νέα Υόρκη 2013
  • Donald Woods, Biko, Henry Holt and Co. Νέα Υόρκη
  • Saul Dubow, Scientific Racism in South Africa, Cambridge University Press, Κέμπριτζ 1995
  • Saul Dubow, Apartheid 1948-1994, Oxford University Press, Οξφόρδη 2014
  • Martin Meredith, In the name of Apartheid. South Africa in the Post War period, Penguin Putnam, Λονδίνο 1988
  • William Worger, South Africa: The Rise and Fall of Apartheid, Routledge, Νέα Υόρκη 2011
ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ
  • Ναντίν Γκόρντιμερ, Η κόρη του Μπέρτζερ, Οδυσσέας, Αθήνα 1985
  • Ναντίν Γκόρντιμερ, Ο συντηρητής, Νεφέλη, Αθήνα 1992
  • Ναντίν Γκόρντιμερ, Ένας τυχαίος εραστής, Καστανιώτης, Αθήνα 2010
  • Αντρέ Μπρινκ, Το τείχος της πανούκλας, Χατζηνικολής, Αθήνα 1988
  • Αντρέ Μπρινκ, Μια ξερή, λευκή εποχή, Χατζηνικολής, Αθήνα 1990
  • Τ.Μ. Κούτσι, Ο βίος και η πολιτεία του Μάικλ Κ, Μεταίχμιο, Αθήνα 2006
  • Τ.Μ. Κούτσι, Περιμένοντας τους βαρβάρους, Μεταίχμιο, Αθήνα 2013
  • Lewis Nkosi, Mating Birds, Constable, Λονδίνο 1986
  • Lewis Nkosi, Underground People, Kwela books, Νότια Αφρική 2002