Ζήτω ο Θάνατος. Η Λατρεία των Νεκρών

Ποια είναι η αίσθηση όταν κάποιος βρίσκεται σ’ έναν τεράστιο αγρό, με περιποιημένο γρασίδι και χιλιάδες, δεκάδες χιλιάδες, εκατοντάδες χιλιάδες σταυρούς σπαρμένους σε απόλυτη στοίχιση;

Την επαύριο του Μεγάλου Πολέμου, το θέμα των εκατομμυρίων νεκρών έφερε στην επιφάνεια την ανάγκη διαχείρισης αυτής της τεράστιας απώλειας για την παγκόσμια κοινωνία. Σε μια εποχή που νικητές και νικημένοι, έβγαιναν κατεστραμμένοι οικονομικά από τον πόλεμο, έπρεπε να οικοδομηθεί μια βάση δικαιολόγησης της τρομακτικής αυτής ανθρωποθυσίας στα πεδία των μαχών. Με δεδομένη την άγνωστη ή άσημη ταυτότητα των περισσοτέρων νεκρών, έπρεπε να δημιουργηθούν τα αντίστοιχα μνημεία που θα αποτελούσαν αντικείμενα σεβασμού, απότισης τιμής ή ακόμα και λατρείας. Με αυτόν τον τρόπο θα μπορούσε να γίνει αποδεκτή η θυσία εκατομμυρίων νέων οι οποίοι χάθηκαν σε έναν πόλεμο, που οι αριθμοί των θυμάτων ξεπέρασαν κάθε λογική.

Οι πύλες του Άδη: Το καναδικό μνημείο στο Βίμι Ριτζ (Vimy Ridge) της Γαλλίας. Πηγή: Βιβλίο John Garfield, The Fallen.

Οι πύλες του Άδη: Το καναδικό μνημείο στο Βίμι Ριτζ (Vimy Ridge) της Γαλλίας. Πηγή: Βιβλίο John Garfield, The Fallen.

Η μεγάλη κατασκευή στη μνήμη των Οθωμανών πεσόντων στην Καλλίπολη.

Η μεγάλη κατασκευή στη μνήμη των Οθωμανών πεσόντων στην Καλλίπολη. Πηγή: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Canakkale_Martyr’s_Memorial,_Gallipoli.jpg

Σε αυτό το πλαίσιο, η σημασία των μνημειακών αναπαραστάσεων των νεκρών του Μεγάλου Πολέμου θα λάβει ιερό χαρακτήρα λόγω του μεγέθους της απώλειας αλλά και της δυνατότητας των μνημείων να αποδώσουν τιμές σε όλους αυτούς που έχασαν τη ζωή τους, ανεξάρτητα από την προέλευσή τους, το θρήσκευμά τους ή την κοινωνική τους θέση. Έχουμε δηλαδή μια κοινή κατάταξη νεκρών που ξεπερνά τα συνηθισμένα όρια που θέτει η ζωή, με κοινό παρανομαστή την υπέρτατη θυσία για την πατρίδα και τον κοινό σκοπό.

Η μνημόνευση των νεκρών, των ανώνυμων στρατιωτών που χάθηκαν για την πατρίδα θα οδηγήσει στη δημιουργία μεγάλων μνημείων των απλών ανθρώπων, των αφανών ηρώων. Πρόκειται για ένα παγκόσμιο φαινόμενο που εντοπίζεται σε όλα τα κράτη τα οποία ενεπλάκησαν με τον έναν ή τον άλλο τρόπο στον πόλεμο, μόνο που έχει καθαρά εθνική ή τοπική μορφή. Πρόκειται δηλαδή για μια ύψιστη πράξη λατρείας των νεκρών και μνημόνευσης του ηρωισμού τους για τα εθνικά ιδεώδη της πατρίδας.

Η μνημειακή έκφραση θα λάβει διαφορετικές διαστάσεις ανάλογα με το βαθμό εμπλοκής του ίδιου του κράτους ως εκπροσώπου του έθνους. Με αυτή τη μορφή θα δημιουργηθούν τα μνημεία του Άγνωστου Στρατιώτη. Το πρώτο γνωστό μνημείο που θα κατασκευαστεί στην ανάμνηση των εκατοντάδων χιλιάδων νεκρών του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου είναι στη Γαλλία με τον τάφο του Άγνωστου Στρατιώτη κάτω από την Αψίδα του Θριάμβου που δημιουργήθηκε το 1921. Είχε προηγηθεί λίγο πριν η ταφή του «άγνωστου στρατιώτη» από τους Βρετανούς στο αβαείο του Westminster.

Η Γέννηση του Έθνους

Για αρκετές χώρες ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος ήταν η κρίσιμη καμπή για το χτίσιμο της ιδέας του έθνους· οι λαοί μετανάστες του Καναδά, της Νέας Ζηλανδίας, της Αυστραλίας…

Διαβάστε Περισσότερα…


Νέα Ιερά  – Λατρεία νεκρών

Στην προσπάθεια των εμπλεκομένων κρατών να δικαιολογήσουν τη θυσία των νέων τους, εκατοντάδες μνημεία κατασκευάστηκαν επιτρέποντας στα έθνη τη διαχείριση της μνήμης των νεκρών.

Διαβάστε Περισσότερα…


Μια Ολόκληρη Γενιά στον Τάφο

Παρά το γεγονός ότι τα κράτη και οι κυβερνήσεις έκαναν ότι ήταν δυνατόν για να αποτίσουν φόρο τιμής στους νεκρούς τους, μια θλιβερή παραδοχή και απορία ήταν αναπόφευκτη: γιατί περισσότεροι από 8.000.000 άνθρωποι…

Διαβάστε Περισσότερα…



Μουσεία

Τόποι χαρακτηριστικοί για την ανάδειξη της μνήμης του πολέμου είναι τα Μουσεία. Με σχεδόν ιερή προσήλωση ένας μεγάλος αριθμός μουσείων είναι αφιερωμένος στη μνήμη και αποτύπωση του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου

Διαβάστε Περισσότερα…


Η Κάθετη και Οριζόντια Αναπαράσταση

Μία από τις σημαντικές διαφοροποιήσεις στο πέρασμα των χρόνων και με την τραγική εμπειρία και της δεύτερης παγκόσμιας πολεμικής αναμέτρησης…

Διαβάστε Περισσότερα…


Η Μυθοποίηση του Πολέμου

Η παρουσία των Αυστραλών και Νεοζηλανδών στρατιωτών στα πολεμικά μέτωπα της Ευρώπης και κυρίως στη χερσόνησο της Καλλίπολης έδωσε την ευκαιρία στη σύγχρονη πια εποχή…

Διαβάστε Περισσότερα…



ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
  • Α. Μ. Δρουμπούκη, Μνημεία της λήθης. Ίχνη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου σε Ελλάδα και Ευρώπη, Πόλις, Αθήνα 2014.
  • P. Fussell, The Great War and modern memory, Oxford University Press, Οξφόρδη 1975, επανέκδοση 2013.
  • J. Garfield, The Fallen. A photographic journey through the world cemeteries and memorials of the Great War 1914-1918, Leo Cooper, Λονδίνο 1990.
  • S. Sassoon, The complete memoirs of George Sherston, Faber & Faber, Κεντ 1972 επανέκδοση.
  • Α. Τενεκετζής, «Οι μεταμορφώσεις της μνήμης: η δημόσια γλυπτική στην Ευρώπη του μεσοπολέμου»Ιστορία της Τέχνης, τχ. 1, Αθήνα (χειμώνας 2013).
  • A. Thomson, ANZAC Memories: Living with the Legend, OUP Australia, Βικτόρια 2013 επανέκδοση.
  • J. Winter, Sites of Memory, Sites of Mourning: The Great War in European Cultural History, Cambridge University Press, Κέμπριτζ 1995.