Πογκρόμ στη Ρωσία

Ποσοστά Εβραίων στη Ζώνη Εγκατάστασης (Pale of Settlement) το 1905. (Πηγή:https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Map_showing_the_percentage_of_Jews_in_the_Pale_of_Settlement_and_Congress_Poland,_The_Jewish_Encyclopedia_(1905).jpg ανάκτηση 8/10/2014)

Ποσοστά Εβραίων στη Ζώνη Εγκατάστασης (Pale of Settlement) το 1905. (Πηγή:https://commons.wikimedia.org/
wiki/ File:Map_showing
_the_percentage_of_Jews
_in_the_Pale_of_Settlement_and
_Congress_Poland,_
The_Jewish_Encyclopedia_(1905).jpg

ανάκτηση 8/10/2014)

Διάσπαρτοι εβραϊκοί πληθυσμοί υπήρχαν στη Ρωσία από τα αρχαία χρόνια. Τον 11ο και 12ο αιώνα διαμορφώθηκε μία ισχυρή κοινότητα στο Κίεβο ενώ διωγμένοι από την Αγγλία, την Ισπανία, τη Γαλλία, τη Γερμανία το 14ο αιώνα και 15ο έγιναν δεκτοί στην Πολωνία για να ενισχύσουν τις εμπορικές δραστηριότητες σε μία αγροτική κοινωνία και από εκεί εξαπλώθηκαν στις γειτονικές Ουκρανία και Λιθουανία. Η συμβίωση με τους χριστιανικούς πληθυσμούς ήταν σε γενικές γραμμές ομαλή, παρά έναν μόνιμο υφέρποντα θρησκευτικό αντιεβραϊσμό, λόγω της κυριαρχίας του χριστιανισμού.

Η κατάσταση άλλαξε ριζικά στα χρόνια της Αικατερίνης Β΄ (Μεγάλης), όταν η Ρωσική Αυτοκρατορία επεκτάθηκε σε λιθουανικά και πολωνικά εδάφη αλλά και στη Μαύρη Θάλασσα, οπότε οι εβραϊκοί πληθυσμοί αυξήθηκαν ιδιαίτερα. Η Αικατερίνη τότε (1791) για λόγους οικονομικούς και εθνικιστικούς ίδρυσε τη Ζώνη Εγκατάστασης του εβραϊκού πληθυσμού, η οποία περιελάμβανε τη Λιθουανία, την Πολωνία, την Ουκρανία και την Κριμαία (η τελευταία αργότερα εξαιρέθηκε). Οι Εβραίοι έπρεπε να διαμένουν εκεί και με ειδική άδεια να μετακινούνται στην υπόλοιπη Ρωσία.

Ταυτόχρονα, η επέκταση προς δυσμάς και η επαφή με τη δυτική κουλτούρα, όξυνε τη συνειδητοποίηση πολλών κοινωνικών ομάδων της Ρωσίας περί απομόνωσης και στασιμότητας. Η δουλοπαροικία καταργήθηκε το 1861, αλλά η κατάργηση επιτεύχθηκε με δυσμενείς όρους για τους χωρικούς. Η πορεία εκσυγχρονισμού της Ρωσίας με την ατελή ανάπτυξη των ιδιωτικών επιχειρήσεων και την έλλειψη εθνικών επενδυτικών κεφαλαίων, λόγω της φεουδαλικής ακόμη οικονομίας οδήγησε σε βαθύτατες κοινωνικές κρίσεις. Η κατασκευή του υπερσιβηρικού σιδηροδρόμου στηρίχτηκε σε ένα σύστημα βαριάς φορολόγησης, όπως και καταναγκαστικής εργασίας των Ρώσων χωρικών. Ανάμεσα στο 1870 και 1910 οι έμμεσοι φόροι σε σειρά αγαθών (σπίρτα, καπνός, ζάχαρη, βότκα) τετραπλασιάστηκαν και σε συνδυασμό με την καταναγκαστική στράτευση οδήγησαν στο μεγάλο λιμό του 1891.

Η διοχέτευση της κοινωνικής οργής εναντίον των Εβραίων με στόχο την προστασία του τσάρου ήταν μια πρόσφορη λύση. Τα πρώτα εκτεταμένα πογκρόμ (είχε προηγηθεί η Οδησσός το 1821 με εμπλοκή και Ελλήνων της περιοχής) διαδραματίστηκαν μετά τη δολοφονία του Τσάρου Αλέξανδρου Β’ το 1881, για την οποία κατηγορήθηκαν «οι Εβραίοι» κυρίως μέσα από τον τύπο, ενώ πίσω από τις κατηγορίες κρύβονταν οικονομικοί ανταγωνισμοί ανάμεσα σε χριστιανούς και Εβραίους και οι εξεγέρσεις των ταλαιπωρημένων εργατών των σιδηροδρόμων. Διήρκεσαν 4 χρόνια και έγιναν η αφορμή για μετανάστευση Ρώσων Εβραίων προς τις Η.Π.Α. αλλά κυρίως έδωσαν τεράστια ώθηση στην ανάπτυξη του σιωνιστικού κινήματος. Το πρόγραμμα βίαιου εκρωσισμού των εθνικών και θρησκευτικών μειονοτήτων της πολυεθνικής αυτοκρατορίας του επόμενου τσάρου του Αλέξανδρου Αλεξάντροβιτς Ρομανόφ (1845–1894),  επιδείνωσε το ζήτημα των διώξεων εναντίον των Εβραίων.

Ο πρόεδρος Τιοντόρ Ρούσβελτ στον Τσάρο Νικόλαο: «Σταμάτα τη βάναυση καταπίεση των Εβραίων». Λιθογραφία που σχετίζεται με το πρώτο πογκρόμ στο Κισινάου το 1903 (Βιβλιοθήκη του Κογκρέσου)  (Πηγή: https://en.wikipedia.org/wiki/Kishinev_pogrom ανάκτηση 8/10/2014 )

Ο πρόεδρος Τιοντόρ Ρούσβελτ στον Τσάρο Νικόλαο: «Σταμάτα τη βάναυση καταπίεση των Εβραίων». Λιθογραφία που σχετίζεται με το πρώτο πογκρόμ στο Κισινάου το 1903 (Βιβλιοθήκη του Κογκρέσου)
(Πηγή: https://en.wikipedia.org/wiki
/Kishinev_pogrom ανάκτηση 8/10/2014 )

Λίγο αργότερα ανέλαβε ο τελευταίος τσάρος της Ρωσίας ο Νικόλαος Β΄, ο οποίος στη χάραξη επεκτατικής εξωτερικής πολιτικής ως προς την Άπω Ανατολή (ρωσική συμμετοχή στη διανομή της Κίνας), έφερε τη χώρα του αντιμέτωπη με την ανερχόμενη δύναμη της Ιαπωνίας με κατάληξη την ήττα της Ρωσίας κατά τον Ρωσοϊαπωνικό Πόλεμο του (1904-5). Η εθνική ταπείνωση, συνδυασμένη με τη γενικότερη δυσαρέσκεια των φιλελεύθερων πολιτικών δυνάμεων και την οικονομική εξουθένωση των λαϊκών στρωμάτων, μετουσιώθηκε σε επαναστατικό κίνημα, που κλόνισε σοβαρά τις βάσεις του τσαρικού καθεστώτος. Η πολυαίμακτη καταστολή του κινήματος εκείνου, στην οργάνωση του οποίου είχαν συμβάλει σημαντικά οι μπολσεβίκοι του Λένιν απλώς ανέβαλε την ήδη προδιαγεγραμμένη πορεία προς την ανατροπή της πολιτειακής και κοινωνικής τάξης στη Ρωσία.

Το ίδιο διάστημα, με την ανοχή των αρχών και πιθανότατα με υποκίνηση της Ωχράνα (μυστικής αστυνομίας του τσάρου που αναζητούσε εύκολα εξιλαστήρια θύματα) αιματηρά πογκρόμ συντάρασσαν τις περιοχές του Κισινάου (Kichinev) Μολδαβίας (1903), της Οδησσού (1905) και εκατοντάδων άλλων πόλεων της Ρωσίας, μικρών και μεγάλων με διεθνή αντίκτυπο.

Το τρίτο και τελευταίο κύμα των πογκρόμ ξεκίνησε το 1917 και είχε διάρκεια περίπου πέντε χρόνια. Αυτό το κύμα ήταν το πιο αιματηρό, αφήνοντας δεκάδες χιλιάδες νεκρούς με την τρίαινα του Simon Petlyura, δικτάτορα και επικεφαλής του νεοσυσταθέντα στρατού της εθνικιστικής ουκρανικής Λαϊκής Δημοκρατίας να γίνεται το σύμβολο για τις μαζικές δολοφονίες των Εβραίων για πάνω από 20 χρόνια, μέχρι που αντικαταστάθηκε από τον αγκυλωτό σταυρό. Χάθηκαν από 50.000 έως 250.000 Εβραίοι.

Λογοτεχνικές και κινηματογραφικές προτάσεις

Το The Melting Pot είναι ένα θεατρικό έργο του Israel Zangwill που, πρωτοπαίχτηκε το 1908. Απεικονίζει τη ζωή μιας ρωσο-εβραϊκής οικογένειας μεταναστών, των Quixanos. Ο David Quixano έχει επιζήσει από το πογκρόμ του 1903 όπου έχασε μητέρα και αδελφή και θέλει να ξεχάσει αυτό το φρικτό γεγονός. Συνθέτει την “American Symphony” και προσβλέπει σε μια κοινωνία απαλλαγμένη από εθνοτικές διαιρέσεις και μίσος.