Η Συνθήκη της Χάγης

Στο τέλος του Αυγούστου 1898, σε μια συγκυρία όπου ο πόλεμος φαινόταν να επανέρχεται ως επικίνδυνη επιλογή στα τέσσερα σημεία του ορίζοντα (Σουδάν, Κίνα, Κρήτη, Κούβα, Φιλιππίνες κλπ.), ο Τσάρος Νικόλαος Β΄ πήρε την πρωτοβουλία να συγκαλέσει στην Χάγη της Ολλανδίας μια διεθνή συνδιάσκεψη που θα περιόριζε τους κινδύνους σύγκρουσης μεταξύ των ισχυρών ευρωπαϊκών κρατών στη φάση της ολοκλήρωσης της αποικιακής τους εξάπλωσης.

Η σύσκεψη άρχισε της εργασίες της στις 18 Μαίου 1899, ημέρα γενεθλίων του Τσάρου. Μετείχαν σε αυτή το σύνολο των ισχυρών ευρωπαϊκών δυνάμεων, μικρότερα κράτη αλλά και τα λίγα ανεξάρτητα κράτη που είχαν απομείνει στον εκτός Ευρώπης κόσμο: οι Η.Π.Α., η Ιαπωνία, η Κίνα, η Ταϊλάνδη και τα κράτη της Λατινικής Αμερικής. Στις 29 Ιουλίου η συνδιάσκεψη ολοκληρώθηκε με την έκδοση τεσσάρων κειμένων θεσμικού χαρακτήρα και τριών διακηρύξεων.

Η πλέον σημαντική απόφαση αφορούσε τον μηχανισμό πρόληψης και διευθέτησης των διαφορών που προέκυπταν μεταξύ των κρατών με τη θέσπιση του Διεθνούς Δικαστηρίου της Χάγης, το οποίο και άρχισε να λειτουργεί στα 1901. Σε άλλες διακηρύξεις επιλύθηκαν ζητήματα κανόνων του πολέμου: Το ζήτημα των αμάχων και της συμπεριφοράς των στρατιωτικών δυνάμεων ως προς αυτούς, ζητήματα αιχμαλώτων, περίθαλψης τραυματιών, κατοχής ξένης επικράτειας και πολλά άλλα. Τελικά με ειδικές διακηρύξεις απαγορεύτηκαν διάφορα όπλα και πυρομαχικά που είχαν ως τότε χρησιμοποιηθεί εναντίον των «ιθαγενών» στις αποικίες: οι χαραγμένες ή οι εκρηκτικές (ντουμ-ντουμ) σφαίρες για παράδειγμα ή τα δηλητηριώδη αέρια.

Το προεδρείο του Διεθνούς Δικαστηρίου της Χάγης (1901). Πηγή: Library of Congress.

Το προεδρείο του Διεθνούς Δικαστηρίου της Χάγης (1901). Πηγή: Library of Congress.

Ο φόβος για τυχόν μεταφορά των πρακτικών αγριότητας που συνόδεψαν την αποικιακή εξάπλωση στον πολιτισμένο κόσμο σφράγιζε τις κινήσεις και τις αποφάσεις των ηγεμόνων των Δυνάμεων στην αυγή του εικοστού αιώνα. Αποδείχθηκε ότι δικαίως ανησυχούσαν. Πολύ σύντομα θα ξεσπούσε ο πρώτος παγκόσμιος πόλεμος, λίγα χρόνια μετά ο δεύτερος και τα κείμενα της Χάγης – όπως και τα αντίστοιχα της δεύτερης συνδιάσκεψης του 1907 στην ίδια πόλη – θα παρέμεναν διακοσμητικά στοιχεία σε αυτήν τη διάχυση της πολεμικής βαρβαρότητας.