Χαρακώματα

Χαρακώματα. Φωτογραφία από τη συλλογή του Αυτοκρατορικού Μουσείου Πολέμου του Λονδίνου (Imperial War Museum).

Χαρακώματα. Φωτογραφία από τη συλλογή του Αυτοκρατορικού Μουσείου Πολέμου του Λονδίνου (Imperial War Museum).

Τα χαρακώματα ήταν μία πολεμική πρακτική που εφαρμόστηκε κυρίως στο Δυτικό Μέτωπο για να μπορέσουν να αντιμετωπίσουν οι εμπόλεμες δυνάμεις τη μεγάλη ισχύ πυρός και την αδυναμία προέλασης της μίας ή της άλλης πλευράς. Στη λογική της μη παραχώρησης εδάφους στους εχθρούς, εκατοντάδες χιλιάδες στρατιώτες βρέθηκαν παγιδευμένοι σ’ έναν πόλεμο φθοράς και αγωνίας.

Απετέλεσε ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά του πολέμου, όπου οι εμπλεκόμενες πλευρές καθηλωμένες στο πεδίο της μάχης και σε κοντινή απόσταση η μία από την άλλη, έσκαβαν ορύγματα για να μπορέσουν να προστατευτούν από τα συνεχή εχθρικά πυρά. Τους αντίπαλους στρατούς χώριζε μια ουδέτερη ζώνη εδάφους που ονομάστηκε no man’s land και η οποία ήταν συρματοπλεγμένη, ώστε να εμποδίζει τυχόν προέλαση.

Η ζωή στα χαρακώματα παρουσιάζεται ως ένας ζωντανός θάνατος όπου χιλιάδες άνδρες ζούσαν με την καθημερινή αγωνία του τέλους. Κάτω από φρικτές συνθήκες υγιεινής με την παρουσία τρωκτικών, επιδημικών ασθενειών αλλά και θυμάτων που δεν μπορούσαν να θαφτούν, οι στρατιώτες έπρεπε να προσπαθήσουν να επιβιώσουν με κάθε τρόπο.

Ο πόλεμος της ασφυξίας

Πηγή: Bundesarchiv, Bild 183-F0313-0208-007, Gaskrieg. Ρίψη χημικών αερίων από τις γερμανικές δυνάμεις που εκμεταλλεύονται τη φορά του ανέμου και περιμένουν για να προελάσουν. Η εκτεταμένη χρήση χημικών αερίων φανέρωσε τη φρικτή εικόνα του πολέμου, όπου οι αντίπαλες δυνάμεις μεταχειρίζονταν κάθε μέσο για την επικράτησή τους. Η ανθρώπινη ζωή είχε χάσει κάθε αξία.

Πηγή: Bundesarchiv, Bild 183-F0313-0208-007, Gaskrieg. Ρίψη χημικών αερίων από τις γερμανικές δυνάμεις που εκμεταλλεύονται τη φορά του ανέμου και περιμένουν για να προελάσουν. Η εκτεταμένη χρήση χημικών αερίων φανέρωσε τη φρικτή εικόνα του πολέμου, όπου οι αντίπαλες δυνάμεις μεταχειρίζονταν κάθε μέσο για την επικράτησή τους. Η ανθρώπινη ζωή είχε χάσει κάθε αξία.

Οι συνεχείς βολές πυροβολικού, οι ελεύθεροι σκοπευτές και οι ασθένειες αποδεκάτιζαν τους νέους άνδρες που είχαν χάσει κάθε ενθουσιασμό για τον πόλεμο που θα τους δόξαζε ως ήρωες. Σε κάθε έφοδο εκατοντάδες σκοτώνονταν ή τραυματίζονταν για λίγα μέτρα εδάφους που θα χάνονταν στην αντεπίθεση των εχθρών, η οποία θα στοίχιζε στους ίδιους παρόμοιες απώλειες. Η διάθεση και το επιθετικό πνεύμα είχαν χαθεί και οι ανώτατοι αξιωματικοί μηχανεύονταν συνεχώς τεχνάσματα για να διατηρήσουν την πειθαρχία στο στράτευμα.

Οι στρατιώτες που βρίσκονταν στο μέτωπο δεν ήταν φονιάδες, ήταν τα θύματα.

Τα χημικά αέρια ήταν μια βάρβαρη και αναποτελεσματική μέθοδος διεξαγωγής πολέμου που απέδειξε την αποκτήνωση της παγκόσμιας ένοπλης σύρραξης. Η βιομηχανική επανάσταση τέθηκε στην υπηρεσία των στρατιωτικών εξοπλισμών με ολέθρια αποτελέσματα για την ανθρώπινη ζωή. Ο κύριος σκοπός χρήσης τους ήταν η προσπάθεια να διαρραγεί η γραμμή των χαρακωμάτων. Την αρχή έκανε ο γερμανικός στρατός για να ακολουθήσουν οι Δυτικές δυνάμεις. Χρησιμοποιήθηκαν διάφορα χημικά αέρια όπως χλώριο, φωσγένιο και το καυστικό αέριο της μουστάρδας. Παρά το γεγονός ότι η αποτελεσματικότητα των χημικών αερίων ήταν σχετικά μικρή η χρήση τους σκόρπιζε τον πανικό και τον τρόμο στους παγιδευμένους στρατιώτες των χαρακωμάτων.

Μετά το πέρας του πολέμου και με τη συνθήκη της Γενεύης το 1925 απαγορεύτηκε και επίσημα η χρήση χημικών όπλων. Αυτό φυσικά δεν εμπόδισε την Ιταλία να χρησιμοποιήσει τέτοια αέρια εναντίον των λαών στις αποικίες της (βλέπε Αιθιοπία) αποδεικνύοντας ότι η φασιστική ιδεολογία δεν αναγνώριζε δικαιώματα ανθρώπινης υπόστασης στους ιθαγενείς.

Γαλλικό τραγούδι που διαδόθηκε στη διάρκεια των ανταρσιών του 1917.

«Έχε γεια ζωή, έχε γεια, αγάπη

Έχετε γεια, όλες οι γυναίκες

Όλα πια τελείωσαν τώρα, τελείωσαν για πάντα

Χαραμισμένα απ’ αυτόν τον άτιμο πόλεμο

Εκεί ψηλά στην Κραόν, στο υψίπεδο

Εκεί ’ναι που θ’ αφήσουμε όλοι το τομάρι μας

Γιατί’ είμαστε όλοι καταδικασμένοι

Είμαστε οι θυσιασμένοι»

Βιβλίο Stephen O’Shea, Back to the Front (Πίσω στο μέτωπο), Τορόντο 1996

Βρετανικό τραγούδι

«Αν ζητάς το παλιό τάγμα

Εγώ ξέρω πού βρίσκονται,

Εγώ ξέρω πού βρίσκονται,

Κρέμονται από το παλιό συρματόπλεγμα.

Τους είδα, τους είδα με τα μάτια μου,

Κρεμασμένους από το παλιό συρματόπλεγμα»


Βρετανοί της 55ης  Ταξιαρχίας, θύματα επίθεσης με χημικά αέρια το 1918. Πηγή: Αυτοκρατορικό Μουσείο Πολέμου του Λονδίνου (Imperial War Museum).

Βρετανοί της 55ης Ταξιαρχίας, θύματα επίθεσης με χημικά αέρια το 1918. Πηγή: Αυτοκρατορικό Μουσείο Πολέμου του Λονδίνου (Imperial War Museum).

Απόσπασμα από το ημερολόγιο του Ρούντολφ Μπίτινγκ Βίιφβεγκε, 24 Απριλίου 1915

 

Γκραβούρα του Ότο Ντιξ (Otto Dix). Προελαύνοντας υπό αέρια (Stormtroops advancing under gas). Γερμανικό Ιστορικό Μουσείο Βερολίνου (Deutsches Historisches Museum, Berlin). (Πηγή:https://puffin.creighton.edu/fapa/History%20of%20Art/Web-files/0New%20ART%20219%20Webfiles/articles%20and%20long%20texts,%20freud/WWI/world_war_i.htm)

Γκραβούρα του Ότο Ντιξ (Otto Dix). Προελαύνοντας υπό αέρια (Stormtroops advancing under gas). Γερμανικό Ιστορικό Μουσείο Βερολίνου (Deutsches Historisches Museum, Berlin).
(Πηγή:https://puffin.creighton.edu/fapa/History%20of%20Art/Web-files/0New%20ART%20219%20Webfiles/articles %20and%20long%20texts,%20freud/WWI/world_war_i.htm)

 

«Τα αποτελέσματα της επιτυχημένης επίθεσης αερίων ήταν φρικτά. Δεν είμαι εξοικειωμένος με την ιδέα του να δηλητηριάζεις ανθρώπους… Όλοι οι νεκροί κείτονται ανάσκελα με σφιγμένες τις γροθιές τους. Ολόκληρο το πεδίο της μάχης έχει βαφτεί κίτρινο… Το πεδίο της μάχης είναι φριχτό. Σε καταβάλλει με την περίεργη, ξινισμένη, βαριά και διαπεραστική οσμή των πτωμάτων… Οι άνδρες που σκοτώθηκαν τον περασμένο Οκτώβρη είναι ξαπλωμένοι μισοί στο βάλτο και μισοί στα χωράφια με τα τεύτλα που βγάζουν κίτρινους ανθούς».

Βιβλίο: Η ζωή εν τάφω – Στρατής Μυριβήλης

«Στον πόλεμο των χαρακωμάτων αφήνουν, βλέπεις, πολύν καιρό στο στρατιώτη να συλλογιέται. Αυτόν δεν είναι καλό. Γιατί όσο συλλογιέται ο στρατιώτης τόσο του φεύγει η πίστη. Κι αυτό είναι το φοβερό. Να κάνεις πόλεμο χωρίς πίστη, Και να μην έχεις καν την απιστία σου τόσο γερή ώστε να φτάνεις στην άλλην άκρη, Να αρνηθείς τον Πόλεμο και ό,τι βρέξει… Προχώρεσα ως την άκρη του χαρακώματος του λόχου μας. Ως την έβγαση των συρματοπλεγμάτων. Εκεί είναι μια μυστική πόρτα που σφαλνά μ’ ένα αδράχτι οπλισμένο με αγκαθωτό σύρμα. Επειδή το μέρος είναι ένα νταμάρι όλο πέτρα και δε σκάβεται, σήκωσαν ένα προκάλυμμα με γαιόσακους».