Ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος

Στα 1913 τα ισχυρά κράτη της ευρωπαϊκής ηπείρου, οι «Δυνάμεις» όπως τα έλεγαν τότε, κυριαρχούσαν σε ολόκληρο τον κόσμο σε κάθε σχεδόν πτυχή της οικονομίας, της οργάνωσης, του πνεύματος, της επιστήμης. Φυσικά η ευημερία δεν ήταν η ίδια για όλους τους κατοίκους της ηπείρου και πολλές κοινωνικές ομάδες ή και ολόκληρες γεωγραφικές ζώνες ζούσαν φτωχικά. Σε σύγκριση όμως με τη φτώχεια που σάρωνε τις άλλες ηπείρους της Γης, οι Ευρωπαίοι βρίσκονταν σίγουρα σε καλύτερη θέση. Γι’ αυτούς ήταν η «Ωραία Εποχή» (Belle Epoque).

Πολύ γρήγορα όμως αυτή η εικόνα της σχετικής ευμάρειας ξεθώριασε. Οι ανταγωνισμοί υπερίσχυσαν των κοινών συμφερόντων και τα ισχυρά κράτη επένδυαν ολοένα και περισσότερα χρήματα στην κατασκευή όπλων και μεγαλόπρεπων πολεμικών στόλων. Τελικά οι εντάσεις οδήγησαν στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Τον Αύγουστο του 1914 η «Ωραία εποχή» τελείωσε και ο πόλεμος άλλαξε δραματικά τη ζωή των Ευρωπαίων. Περίπου 60.000.000 από αυτούς βρέθηκαν στα πεδία των μαχών και στα χαρακώματα, όπου έζησαν την απόλυτη φρίκη για τέσσερα ολόκληρα χρόνια. Περισσότεροι από 8.000.000 νέοι άνθρωποι σκοτώθηκαν ενώ 5 με 6.000.000 άλλοι έμειναν ανάπηροι, σωματικά ή ψυχικά. Η ανωτερότητα και ο πολιτισμός των «Ευρωπαίων» αποδείχθηκε κενό γράμμα.

Πέρα από τα μεγέθη του παγκόσμιου πολέμου η αγριότητα των συγκρούσεων τρόμαζε. Επρόκειτο για «πόλεμο φθοράς», για «ολοκληρωτικό πόλεμο» που είχε στόχο την εξουδετέρωση όχι μόνο του αντίπαλου στρατού αλλά και ολόκληρου του αντίπαλου έθνους. Για την επίτευξη αυτού του στόχου κάθε μέσο φαινόταν θεμιτό. Η βιομηχανία αφιερώθηκε εξ ολοκλήρου στην παραγωγή ολοένα και πιο φονικών όπλων, η επιστήμη στρατεύτηκε στην αναζήτηση των πλέον καταστροφικών μέσων θανάτου.

Για τους ανθρώπους που πήραν μέρος σε αυτόν τον πόλεμο, τα τρομερά αυτά χρόνια ισοδυναμούσαν με ένα ταξίδι πέρα από τις Πύλες του Άδη.

Βρετανικά χαρακώματα μετά από επίθεση το 1916 με χημικά αέρια. Φωτογραφία του Χέρμαν Ρέξ (Herman Rex).

Βρετανικά χαρακώματα μετά από επίθεση το 1916 με χημικά αέρια. Φωτογραφία του Χέρμαν Ρέξ (Herman Rex).

Η βαρβαρότητα των αποικιακών πολέμων πέρασε στο ευρωπαϊκό έδαφος ακυρώνοντας τις συνθήκες, τους νόμους, τους κανόνες που είχαν συνταχθεί για να προλάβουν μια τέτοια εξέλιξη. Η βιομηχανική φύση του πολέμου, χρήση τανκς, αεροπλάνων, υποβρυχίων, μαζικού πυρός και χημικών αερίων οδήγησε και στη βιομηχανοποίηση του θανάτου.

Η γενιά της Μπελ Επόκ προσχώρησε αρχικά με ενθουσιασμό στο πατριωτικό κάλεσμα και έσπευσε ανέμελα στο πεδίο της μάχης – μια ακόμα περιπέτεια, νόμισαν πολλοί. Η πολεμική εμπειρία όμως απείχε πολύ από την ηρωική επιδίωξη και η πραγματικότητα αποδείχθηκε χειρότερη και από τον πλέον δυσάρεστο εφιάλτη. Η ζωή στα χαρακώματα, η συνάντηση με τον μαζικό θάνατο, η ολοκληρωτική μορφή του πολέμου που ενέπλεκε τους πάντες, μαχόμενους και άμαχο πληθυσμό, άλλαξαν την εικόνα και της Ευρώπης και των ανθρώπων της. Πολλοί μίλησαν για έναν εσωτερικό εκβαρβαρισμό της γηραιάς «πολιτισμένης» ηπείρου.

Χαρακώματα

Τα χαρακώματα ήταν μία πολεμική πρακτική που εφαρμόστηκε κυρίως στο Δυτικό Μέτωπο για να μπορέσουν να αντιμετωπίσουν οι εμπόλεμες δυνάμεις τη μεγάλη ισχύ πυρός και την αδυναμία προέλασης της μίας ή της άλλης πλευράς. Στη λογική της μη παραχώρησης εδάφους στους εχθρούς, εκατοντάδες χιλιάδες στρατιώτες βρέθηκαν…

Διαβάστε Περισσότερα…


Στρατηγική της φθοράς – Ολοκληρωτικός Πόλεμος

Στον 3ο χρόνο διεξαγωγής του Μεγάλου Πολέμου άρχισε να διαμορφώνεται η καταστροφική εικόνα της τροπής που είχε λάβει η ευρωπαϊκή σύρραξη. Στόχος πλέον ήταν η ολοκληρωτική καταστροφή του αντιπάλου…

Διαβάστε Περισσότερα…


Στρατηγική της Πείνας

Στην κύρια φάση του πολέμου οι εμπόλεμες πλευρές φανατικά προσηλωμένες στην ολοκληρωτική κατίσχυση του αντιπάλου εφάρμοσαν στρατηγικές τακτικές που απέβλεπαν στην πλήρη καταστροφή των αντίπαλων χωρών αλλά και των ίδιων των λαών τους…

Διαβάστε Περισσότερα…



Τέχνες και Πόλεμος

Για την αναπαράσταση του πολεμικού μετώπου και της σκληρής πραγματικότητας του πεδίου της μάχης έχουν γραφεί δεκάδες λογοτεχνικά κείμενα. Ξεχωρίζουμε τα…

Διαβάστε Περισσότερα…


Προπαγάνδα και Πόλεμος

Ο αρχικός ενθουσιασμός για τον πόλεμο, γρήγορα έδωσε τη σειρά του στην ανησυχία αφού η πολεμική αναμέτρηση δεν θα ήταν τελικά σύντομη και νικηφόρα όπως όλες οι πλευρές ισχυρίζονταν.

Διαβάστε Περισσότερα…


Ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος σε Αριθμούς

Αριθμοί κατά προσέγγιση με βάση το βιβλίο του Stuart Robson, Ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος, Αθήνα 2009.

Διαβάστε Περισσότερα…



INTERACTIVE
Βιβλιογραφια
  • C. Clark, Οι υπνοβάτες, Πως η Ευρώπη πήγε στον πόλεμο το 1914, Αθήνα 2014.
    Πως η Ευρώπη «υπνοβάτησε» προς τον ολέθριο πόλεμο. Προσεκτικός επιμερισμός των ευθυνών αλλά και τοποθέτηση του σερβικού εθνικισμού στο κάδρο των συνυπεύθυνων για το ξέσπασμα του πολέμου
  • M. Howard, Ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος, Αθήνα 2004.
  • Γ. Λεονταρίτης Η συμμετοχή της Ελλάδας στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, Αθήνα 2005.
  • Macmilan, The War That Ended Peace: The Road to 1914, Λονδίνο 2013.
    Στο πλέον πρόσφατο βιβλίο για τον Μεγάλο Πόλεμο η Μακμίλαν θέτει ερωτήματα όπως: Γιατί απέτυχε η ειρήνη;
  • S. Robson, Ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος, Αθήνα 2009.
  • H. Strachan, The First World War, Λονδίνο 2005.
    Από τα πλέον ολοκληρωμένα βιβλία σχετικά με τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο.
Λογοτεχνια
  • Γκρέιβς Ρόμπερτ, Αποχαιρετισμός σε όλα αυτά, Αθήνα 1999.
    Η δραματική περιγραφή ενός αξιωματικού από τη συμμετοχή της Ελλάδας στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο στο Μακεδονικό μέτωπο.
  • Μυριβήλης Στρατής, Η ζωή εν τάφω, Αθήνα 2010, ανατύπωση.
    Οι δραματικές εμπειρίες του Χάσεκ από τον πόλεμο δοσμένες με έναν σπαρακτικά σατιρικό τρόπο.
  • Ρεμάρκ Έριχ Μαρία, Ουδέν νεώτερον από το δυτικό μέτωπο, Αθήνα 2014.
    Συγκλονιστικό, αυτοβιογραφικό λογοτεχνικό έργο με αντιπολεμικό χαρακτήρα.
  • Το κορυφαίο αντιπολεμικό έργο για το «μεγαλύτερο ομαδικό έγκλημα στην Ιστορία».
    Χάσεκ Γιάροσλαβ, Ο καλός στρατιώτης Σβέικ, Αθήνα 2014.  Σε διάφορες εκδόσεις.