Η Προσαρμογή του Δαρβινισμού

Ο Δαρβίνος και ο πίθηκος. Καρικατούρα εποχής.  (Πηγή: https://www.latercera.com)

Ο Δαρβίνος και ο πίθηκος. Καρικατούρα εποχής. (Πηγή: https://www.latercera.com)

Ο λόγος περί Έθνους και Πολιτισμού δημιούργησε οπωσδήποτε μια «κλίμακα αξιών» που διαχώριζε ποιοτικά λαούς και χώρες. Η τεχνική και παραγωγική απογείωση της Ευρώπης στα χρόνια της Βιομηχανικής Επανάστασης, στον 19ο αιώνα, ήρθε να πιστοποιήσει και να βαθύνει αυτόν τον διαχωρισμό. Ο πολιτισμός δημιουργούσε, η βαρβαρότητα κατέστρεφε ή, στην καλύτερη περίπτωση, κρατούσε δέσμια την Ανθρωπότητα στο σκοτάδι του αναχρονισμού και της αμάθειας. Τι άλλη απόδειξη χρειαζόταν για να πιστοποιηθεί η ανωτερότητα του «λευκού ανθρώπου»; Σε τελευταία ανάλυση αυτή η πιστοποίηση αφορούσε μάλλον την ανωτερότητα του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής απέναντι στους προγενέστερους αντίστοιχους, αλλά στη γεμάτη αυτοπεποίθηση Ευρώπη της εποχής, πολλοί λίγοι έδιναν αυτήν την ερμηνεία στις ριζοσπαστικές εξελίξεις του καιρού.

Η επιστήμη ήρθε – με τη θέλησή της ή χωρίς αυτήν – αρωγός στη θεωρητικοποίηση της αίσθησης της διαφοράς και του «ανώτερου».  Στα 1859 δημοσιεύθηκε το βιβλίο του Κάρολου Δαρβίνου, Για την καταγωγή των ειδών.   Ακόμα και σε εκείνες τις εποχές της έντονης επιστημονικής προόδου, λίγα βιβλία προκάλεσαν τέτοια πάθη, υπέρ ή κατά του περιεχομένου τους. Στο βιβλίο αυτό, προϊόν μακρόχρονης παρατήρησης και μελέτης, ο Δαρβίνος υποστήριξε ότι οι διαρκώς μεταβαλλόμενες συνθήκες του περιβάλλοντος επηρεάζουν και καθορίζουν τη βιολογική εξέλιξη των ζωντανών οργανισμών, των φυτών, των ζώων, αλλά και του ίδιου του ανθρώπου. Από το έργο αυτό, από τότε ως σήμερα, ο πολύς κόσμος κράτησε κυρίως τη θέση ότι η καταγωγή του ανθρώπου προήλθε από τη σταδιακή εξέλιξη στο είδος των πιθήκων, προφανώς διότι η θέση αυτή παραμέριζε θεαματικά τους θρησκευτικούς περί δημιουργίας του κόσμου μύθους που ήθελαν τον άνθρωπο τελευταίο, σημαντικό και κυρίαρχο έργο του Θεού – «κατ’ εικόνα και ομοίωση».

Η έννοια της φυσικής επιλογής στον υπότιτλο του έργου του Δαρβίνου μπορούσε εύκολα να «προσαρμοστεί» στις πολιτικές επιταγές των καιρών. Πολύ γρήγορα η «φυσική επιλογή» συναντήθηκε με την ιεράρχηση του κόσμου σε «πετυχημένα» έθνη και φυλές και σε παρηκμασμένα ή «εκφυλισμένα» αντίστοιχα. Κριτήριο η προσαρμογή τους στον πολιτισμό ή για την ακρίβεια η ικανότητα αφομοίωσης του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής. Στα 1864, πέντε μόλις χρόνια μετά το έργο του Δαρβίνου, ο Χέρμπερτ Σπένσερ όρισε την «επιλογή» ως αδυσώπητο αγώνα στον οποίο επικρατούσε και επιβίωνε ο πιο ισχυρός. Ο αδύναμος, ο απροσάρμοστος, ο διαφορετικός ήταν – με βάση αυτή τη στρεβλωτική προσαρμογή της θεωρίας της εξέλιξης – καταδικασμένος να εξαφανιστεί. Ετούτη η θεωρία ονομάστηκε αργότερα «κοινωνικός δαρβινισμός».

Έννοιες όπως η «γραμμή», η «καθαρότητα» του αίματος, η «επιμιξία των φυλών» και ο συνακόλουθος «φυλετικός εκφυλισμός» έγιναν του συρμού και απέκτησαν «επιστημονικό» κύρος. «Επιστήμες» δημιουργήθηκαν για να στηρίξουν τις θεωρίες της φυλετικής διαφοράς και ανισότητας: ανθρωπομετρία, κρανιομετρία, φυσική ανθρωπολογία κατέληγαν εύκολα στο συμπέρασμα ότι ο άλλος, ο εχθρός, ο γείτονας, ο ιθαγενής, είναι «φυλετικά κατώτερος». Αυτό το είδος της «επιστήμης» κλήθηκε να συνδράμει την αποικιακή εξάπλωση, τις εθνικές διαμάχες, τις πολιτικές των φυλετικών διακρίσεων και τέλος τις αντίστοιχες των φυλετικών αποκλεισμών, των διωγμών ως το τρομερό επιστέγασμα: το Ολοκαύτωμα.

Χρειάστηκε να περάσει ένας σχεδόν αιώνας για να στιγματιστούν ετούτες οι παραεπιστημονικές θεωρίες του μίσους. Προηγήθηκε η φρίκη του ναζισμού και των συνακόλουθων ρατσιστικών πρακτικών του αλλά και το απόλυτο έγκλημα των στρατοπέδων του θανάτου στον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο. Τότε μόνο η επιστημονική κοινότητα και οι διεθνείς οργανισμοί έσπευσαν να χαρακτηρίσουν όλα όσα εμπεριείχε ο «κοινωνικός δαρβινισμός» ως ψευδοεπιστήμη. Στα 1951 η UNESCO για λογαριασμό του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών, συγκέντρωσε τους κορυφαίους ανθρωπολόγους του τότε κόσμου (μεταξύ τους ο Bronislaw Malinovski και ο Claude Levi-Strauss) για να στιγματίσουν με την επιστημονική γνώση τους τον «επιστημονικό ρατσισμό».

Στα 1950 ο ίδιος οργανισμός, η UNESCO, εξέδωσε το εγχειρίδιο «Το ζήτημα των φυλών», το οποίο αποτελεί ως σήμερα βασικό κείμενο πολιτικού και επιστημονικού στιγματισμού των «φυλετικών θεωριών».

UNESCO, The Race Question, 1950

… Σε όλες πρακτικά τις χρήσεις της για περιγραφή κοινωνικών καταστάσεων, η έννοια της «φυλής» δεν αποτελεί βιολογικό φαινόμενο αλλά απλά έναν κοινωνικό μύθο.  Οι περί “φυλής” μύθοι προκάλεσαν τρομερή ανθρώπινη και κοινωνική βλάβη. Στα πρόσφατα χρόνια οι μύθοι αυτοί κόστισαν βαριά σε ανθρώπινες ζωές και προκάλεσαν απίστευτα μαρτύρια στην ανθρωπότητα…”.

Στις ημέρες μας, οι πρόοδοι της επιστήμης της βιολογίας με τη μελέτη της «γενετικής δομής» (DNA) έχουν δικαιώσει απόλυτα τις θέσεις του Δαρβίνου – οι σχετικές μελέτες έχουν μάλιστα χαρακτηριστεί «νεο-δαρβινισμός» και έχουν αποδείξει ότι το γενετικό υλικό όλων των φυλών της σημερινής ανθρωπότητας είναι το ίδιο και το αυτό για όλους τους ανθρώπους.