Η λογοτεχνία για το απαρτχάιντ

Για τους περισσότερους συγγραφείς της Νότιας Αφρικής, το καθεστώς του απαρτχάιντ ήταν ένα βάρβαρο σύστημα καταπίεσης. Με μόνο όπλο τη γραφίδα τους και αντιμέτωποι με τη λογοκρισία στην καλύτερη των περιπτώσεων και τη φυλάκιση πιο συνήθως, ειδικά όταν το χρώμα του δέρματός τους δεν συμβάδιζε με αυτό των εξουσιαστών, οι νοτιοαφρικανοί συγγραφείς πολέμησαν το καθεστώς των διακρίσεων με τον μόνο τρόπο που ήξεραν: γράφοντας ειλικρινά για τη ζωή. Γιατί η ζωή σε αυτήν τη χώρα ήταν διαφορετική από αυτή των άλλων. Παντού σε όλο τον κόσμο υπάρχουν πλούσιοι και φτωχοί, διακρίσεις, κοινωνικές ανισότητες ακόμη και καταπίεση, πουθενά όμως αυτές οι κοινωνικές αντιθέσεις και διαφοροποιήσεις με βάση το χρώμα του δέρματος των ανθρώπων δεν είχαν λάβει αυτήν τη συστηματική έκφραση όπως στη Νότια Αφρική. Στο ίδιο επίπεδο όπως οι ίδιοι αναγνωρίζουν, οι λευκοί συγγραφείς τύγχαναν καλύτερης προσωπικής μεταχείρισης απ’ ό,τι οι μαύροι, αν και μιλούσαν για τα ίδια ακριβώς πράγματα. Είναι όμως χαρακτηριστικό ότι οι περισσότεροι παρέμειναν στη χώρα τους για να αντιμετωπίσουν τα προβλήματα στην καθημερινή τους διάσταση και να δώσουν τον προσωπικό τους αγώνα.

Ναντίν Γκόρντιμερ, Νόμπελ Λογοτεχνίας 1991, Βραβείο Μπούκερ 1974 Πηγή: Gordimer,_Nadine

Ναντίν Γκόρντιμερ, Νόμπελ Λογοτεχνίας 1991, Βραβείο Μπούκερ 1974 Πηγή: Gordimer,_Nadine

Με κορυφαία την παρουσία της λευκής νομπελίστριας ( Νόμπελ Λογοτεχνίας 1991, Βραβείο Μπούκερ 1974) Ναντίν Γκόρντιμερ, η λογοτεχνία στη Νότια Αφρική αφιέρωσε μεγάλο μέρος της στα προβλήματα που δημιούργησε το στρεβλό καθεστώς και στην προβληματική των σχέσεων των ανθρώπων.

Αναφέρθηκε αλλού με φανερό τρόπο και αλλού με συγκαλυμμένο, στις αδιέξοδες σχέσεις και τα προσωπικά διλήμματα, στις διαφορές του χρώματος και της κοινωνικής θέσης εξαιτίας του· η ζωή στο νότο της αφρικανικής ηπείρου ζύμωσε τη λογοτεχνική παραγωγή.

Σε αρκετές περιπτώσεις, εξαιτίας ακριβώς των ιδιαίτερων καταστάσεων γράφτηκαν σπουδαία βιβλία που εξερευνούν την ανθρώπινη φύση και τις διαφορετικές εκφάνσεις της.

 

 

 

 

Ο Αντρέ Μπρινκ, εκ των κορυφαίων συγγραφέων, στο βιβλίο του Το τείχος της πανούκλας (The wall of the plague), μιλάει για τη διαφορά στην πολιτική δράση των ανθρώπων, λευκών και μαύρων. Είναι ένας διαφορετικός κόσμος που ένας λευκός δεν μπορεί να κατανοήσει ακριβώς επειδή δεν είναι μαύρος. Στο βιβλίο Μια ξερή, λευκή εποχή (A dry, white season),  ο Μπρινκ μιλά για τη συνειδητοποίηση ενός λευκού δασκάλου μετά το βάρβαρο ξυλοδαρμό ενός μαύρου μαθητή του και τα προβλήματα που δημιουργούνται όταν κάποιος επιχειρεί να ξεπεράσει τις διαχωριστικές γραμμές του χρώματος. Ο ίδιος γράφοντας αρχικά στη γλώσσα του, στα αφρικάανς, απόλαυσε την ανοχή του καθεστώτος αλλά όταν η γλώσσα του έγινε πιο πολιτική, θα γίνει ο πρώτος αφρικάνερ συγγραφέας που θα απαγορευτεί βιβλίο του. Για έναν συγγραφέα αυτό το γεγονός μπορεί και να είναι χειρότερο από πολιτική δίωξη.

Η Ναντίν Γκόρντιμερ γράφει στον Συντηρητή (The conservationist) για την προσπάθεια ενός λευκού πλούσιου κτηματία να διατηρήσει τα πράγματα ως έχουν, να συντηρήσει δηλαδή την υπάρχουσα κατάσταση που ωφελεί φυσικά πάντα τον ίδιο. Από μία άποψη μέσα στην απόλαυση και την ευμάρεια είναι ένας δυστυχισμένος άνθρωπος.

Η Γκόρντιμερ δεν θα διστάσει να στηλιτεύσει ότι μετά την πτώση του απαρτχάιντ και την αποκατάσταση της δημοκρατικής ομαλότητας στη χώρα, το φυλετικό ζήτημα σταδιακά μετατράπηκε σε ταξικό αφού μια νέα ελίτ ξεπρόβαλλε, μόνο που αυτή τη φορά ήταν μαύρη.

Τ.Μ. Κούτσι, Νόμπελ Λογοτεχνίας 2003, Βραβείο Μπούκερ 1983, 1999. Πηγή: https://www.nytimes.com/ref/books/author-coetzee.html

Τ.Μ. Κούτσι, Νόμπελ Λογοτεχνίας 2003, Βραβείο Μπούκερ 1983, 1999. Πηγή: https://www.nytimes.com/ref/books/author-coetzee.html

Ο Τζον Μάξγουελ Κούτσι (J.M. Goetzee) συμπληρώνει την εμβληματική τριάδα των λευκών νοτιοαφρικανών συγγραφέων.

Το βιβλίο Περιμένοντας τους Βαρβάρους (Waiting for the barbarians), μιλά για την αποκτήνωση των καθεστώτων, όπου κι αν βρίσκονται αυτά.

Εκκινώντας με φαινομενικά αγνές προθέσεις και την ανάγκη να προστατευτούν από τους ξένους, τους βαρβάρους, οι αυτοκρατορίες φτάνουν στο σημείο να εκβαρβαρίζονται οι ίδιες και να μεταμορφώνονται σε τυραννικά δημιουργήματα που πνίγουν τους ανθρώπους με το μίσος τους.

Στο βιβλίο του Ο βίος και η πολιτεία του Μάικλ Κ (Life and Times of Michael K.), ο Κούτσι περιγράφει την πορεία ενός τσακισμένου ανθρώπου, που ο κόσμος ο οποίος τον περιβάλλει είναι εχθρικός και αφιλόξενος.

Όταν ο Μάικλ Κ, ο ήρωας θα φυλακιστεί σε στρατόπεδο αναμόρφωσης, η άρνησή του να δεχτεί τροφή θα αποτελεί τη δική του βαθιά πολιτική πράξη. Σε ορισμένες περιπτώσεις το βιβλίο θυμίζει τη Δίκη του Κάφκα, ενώ η παραίτηση του ήρωα θυμίζει το αντίστοιχο στο βιβλίο του Ίμρε Κέρτες, Το μυθιστόρημα ενός ανθρώπου δίχως πεπρωμένο.

Ο Λιούις Νκόσι το 1958. Φωτογραφία: Jürgen Schadeberg

Ο Λιούις Νκόσι το 1958. Φωτογραφία: Jürgen Schadeberg

Ο Λιούις Ενκόσι (Lewis Nkosi) δεν είχε την τύχη των λευκών συναδέλφων του.

Τα έργα του ήταν απαγορευμένα και αντιμετώπιζε συνεχείς περιορισμούς στη δουλειά του, κάτι το συνηθισμένο στη Νότια Αφρική για τους έγχρωμους πολίτες. Το 1961 εξορίστηκε και δεν επέστρεψε στην πατρίδα του παρά μόνο ύστερα από 30 και πλέον χρόνια.

Το μυθιστόρημά του Mating Birds το 1986, μια ερωτική ιστορία ενός μαύρου αγοριού κι ενός λευκού κοριτσιού, απετέλεσε τον αλληγορικό καμβά του Ενκόσι για το απαρτχάιντ και την αποικιοκρατία στην Αφρική.