Ναζισμός και στρατόπεδα

Ήδη από την άνοδο του φασισμού στην Ιταλία και του ναζισμού στη Γερμανία δημιουργήθηκαν στρατόπεδα αρχικά ως χώροι συγκέντρωσης των αντιφρονούντων και των πραγματικών ή φανταστικών εχθρών του καθεστώτος (Εβραίοι, Τσιγγάνοι και άλλα θύματα εθνικού και φυλετικού ρατσισμού). Όμως, το στρατοπεδικό σύμπαν (γκέτο, στρατόπεδα μεταγωγής, στρατόπεδα δουλικής εργασίας, στρατόπεδα εξόντωσης), που διαμορφώθηκε στην καρδιά της Ευρώπης κατά τον Β΄Π.Π, ανέδειξε τελικά τη μορφή αυτή εγκλεισμού και αφανισμού σε συστατικό στοιχείο της Νέας Τάξης του Άξονα στην Ευρώπη. Χιλιάδες τέτοιοι χώροι απλώθηκαν από τη μια άκρη της στην άλλη, εκατομμύρια άνθρωποι φυλακίστηκαν σε αυτούς και έγιναν θύματα της πιο μεγάλης και συστηματικής απαξίωσης της ανθρώπινης ζωής.

Ένστολοι κρατούμενοι, που φέρουν στα ρούχα τους τριγωνικά σήματα, συναθροίζονται υπό τη συνοδεία Ναζί φρουρών στο στρατόπεδο συγκέντρωσης Σαξενχάουζεν. Σαξενχάουζεν, Γερμανία, 1938. — National Archives and Records Administration, College Park, Md. Πηγή: https://www.ushmm.org/outreach/el/media_ph.php?ModuleId=10007720&MediaId=893

Ένστολοι κρατούμενοι, που φέρουν στα ρούχα τους τριγωνικά σήματα, συναθροίζονται υπό τη συνοδεία Ναζί φρουρών στο στρατόπεδο συγκέντρωσης Σαξενχάουζεν. Σαξενχάουζεν, Γερμανία, 1938. — National Archives and Records Administration, College Park, Md.
Πηγή: https://www.ushmm.org/outreach/el/media_ph.php?ModuleId=10007720&MediaId=893

Η σύλληψη της ιδέας για τη δημιουργία στρατοπέδων εξόντωσης, «εργοστασίων θανάτου» πια εντοπίζεται κάπου στον Οκτώβριο 1941. Η εισβολή στη Σοβιετική Ένωση τον Ιούνιο του 1941, σηματοδότησε την έναρξη των επιχειρήσεων μαζικής εξόντωσης από κινητές μονάδες, τα Einsatzgruppen (Τάγματα Θανάτου), εναντίον Εβραίων, Τσιγγάνων και αξιωματούχων του κομμουνιστικού κόμματος του σοβιετικού κράτους. Περισσότεροι από ένα εκατομμύριο Εβραίοι αφανίστηκαν από τις μονάδες αυτές. Οι μαζικές αυτές δολοφονίες στο Σοβιετικό έδαφος ανέδειξαν για την παράλογη γραφειοκρατία των Ναζί τα οργανωτικά προβλήματα που έπρεπε να επιλυθούν ως προς την εφαρμογή ενός συνολικού σχεδίου μαζικών θανάτων όχι πια μόνο Σοβιετικών Εβραίων αλλά και Ευρωπαίων: Απαιτούσαν σημαντικό αριθμό στρατιωτών, εξαγρίωναν τους άνδρες και πραγματοποιούνταν σε δημόσιο χώρο. Αυτό έπρεπε να αλλάξει. Το στρατόπεδο μπορούσε να εξασφαλίσει μυστικότητα, ο θάνατος με αέρια –πρακτική των προγραμμάτων ευθανασίας της δεκαετίας του ’30- μπορούσε να προσφέρει μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα καθώς και ψυχική αποστασιοποίηση των στρατιωτών, οπότε το μόνο που έμενε ήταν η κατασκευή της νέας μορφής του.

Από το Μάρτιο μέχρι τον Ιούλιο του 1942 ολοκληρώθηκαν και τέθηκαν σε λειτουργία τα στρατόπεδα εξόντωσης Μπέλζεκ (Belzec), Σόμπιμπορ (Sobibor) και Τρεμπλίνκα (Treblinka), τα οποία είχαν ετοιμαστεί για την «επιχείρηση Reinhard», την εξόντωση των Πολωνών Εβραίων. Οι μαζικές δολοφονίες στην Τρεμπλίνκα ξεκίνησαν με τη μεταφορά των Εβραίων από τα γκέτο της Βαρσοβίας. Εκτιμάται ότι σκοτώθηκαν περίπου 900.000 Εβραίοι. Το ίδιο διάστημα ολοκληρώθηκαν τα στρατόπεδα Χέλμνο (Chelmno), Μάιντανεκ (Majdanek) και Άουσβιτς (Auswitz). Όλα κατασκευάστηκαν δίπλα σε ράγες τρένων έτσι ώστε να διευκολύνονται οι μεταφορές σε αυτά. Ένα τεράστιο σύστημα βοηθητικών κτιρίων, το Lagersystem υποστήριζε τα στρατόπεδα θανάτου. Ο ορθολογισμός, η γραφειοκρατική οργάνωση και η βιομηχανική ανάπτυξη της νεωτερικής κοινωνίας συνδυάστηκαν για την πιο καταστροφική τους εκδήλωση.

Οι μεγαλύτερες απελάσεις κρατουμένων προς στρατόπεδα εξόντωσης στην Ευρώπη. Πηγή: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Massdeportations.gif

Οι μεγαλύτερες απελάσεις κρατουμένων προς στρατόπεδα εξόντωσης στην Ευρώπη.
Πηγή: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Massdeportations.gif

Το 1933 ο εβραϊκός πληθυσμός στην Ευρώπη υπολογιζόταν σε περίπου 10 εκατομμύρια ψυχές. Οι περισσότεροι ζούσαν σε χώρες στις οποίες το Γ΄ Ράιχ θα καταλάμβανε ή θα επηρέαζε στη διάρκεια του Β΄ Π.Π. Μέχρι το 1945 περίπου 2 στους 3 Ευρωπαίους Εβραίους είχαν δολοφονηθεί στο πλαίσιο εφαρμογής από τους ναζί ενός πολύ καλά οργανωμένου σχεδίου εξόντωσης, της «Τελικής Λύσης».

Τσιγγανόπουλα στο Μπέλζεκ. Πηγή: https://www.deathcamps.org/belzec/roma.html

Τσιγγανόπουλα στο Μπέλζεκ.
Πηγή: https://www.deathcamps.org/belzec/roma.html

Εκατομμύρια άνθρωποι έβρισκαν βασανιστικό θάνατο μέσα στα στρατόπεδα, από τις στερήσεις, την ασιτία, την εξάντληση από την σκληρή καταναγκαστική εργασία, τα βασανιστήρια, τις εκτελέσεις, τα ιατρικά πειράματα αλλά κυρίως από τις «διαλογές» εκατοντάδων χιλιάδων ανθρώπων, οι οποίοι στέλνονταν για μαζική εκτέλεση σε ειδικά διαμορφωμένους θαλάμους για να θανατωθούν με δηλητηριώδη αέρια. Ο τραγικός απολογισμός για τους Εβραίους της Ευρώπης, μετά τον Β΄Π.Π. ήταν 6 εκατομμύρια νεκροί. Ανάμεσα σε αυτούς βρίσκονταν και περίπου 60.000 Εβραίοι συμπατριώτες μας από τους περίπου 72.000 που ζούσαν στην Ελλάδα, πριν από τον πόλεμο.

Ανάλογη τύχη με τους Εβραίους είχαν και άλλα θύματα του ναζιστικού ρατσισμού, όπως 200.000 άτομα με ειδικές ανάγκες τα οποία εξοντώθηκαν σε ένα πρόγραμμα ευθανασίας, περισσότεροι από 3 εκατομμύρια σοβιετικοί κρατούμενοι, ομοφυλόφιλοι, πολιτικοί αντίπαλοι (κομμουνιστές, σοσιαλιστές κλπ.), θρησκευτικοί (όπως μάρτυρες του Ιεχωβά) και δεκάδες χιλιάδες τσιγγάνοι (οι ακριβείς αριθμοί των τελευταίων είναι πολύ δύσκολο να υπολογιστούν εξαιτίας της κινητικότητας αυτών των ομάδων, χαρακτηριστικό του πολιτισμού τους).