Μαρτυρίες

Εκατοντάδες μαρτυρίες έχουν καταγραφεί για την τραγική μοίρα του αρμενικού λαού το 1915. Οι περισσότερες εξ αυτών προέρχονται από όσους Αρμένιους κατάφεραν να επιζήσουν. Ιδιαίτερη αξία όμως έχουν μαρτυρίες από τρίτες πλευρές και ανθρώπους που δεν βρίσκονταν από την πλευρά των θυμάτων. Σε ορισμένες περιπτώσεις υπάρχουν καταγεγραμμένες μαρτυρίες και από την τουρκική πλευρά και από αξιωματούχους που αντέδρασαν στα σχέδια των Νεότουρκων στις σφαγές των Αρμενίων.

Οι μαρτυρίες αποτελούν ένα σκληρό μάθημα για το πώς η ανθρώπινη ζωή παύει να έχει αξία. Η αρμενική γενοκτονία δεν αποτελεί ένα μεμονωμένο γεγονός στη σύγχρονη ιστορία των ανθρώπων. Η γενοκτονία των Χερέρος και των Νάμα στην Αφρική δέκα περίπου χρόνια πριν από αυτήν των Αρμενίων, το Ολοκαύτωμα (Shoah) των Εβραίων και άλλων πληθυσμιακών ομάδων (Ρομά, ομοφυλόφιλοι, άνθρωποι με διανοητικά προβλήματα) στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο και η γενοκτονία των Τούτσι στη Ρουάντα το 1994, αποδεικνύουν ότι διαχρονικά μπορούν να συμβούν τραγικά γεγονότα κάτω από συγκεκριμένες συνθήκες και με τη διεθνή κοινότητα να παρακολουθεί ως θεατής τις εξελίξεις. Το ότι οι γενοκτονίες συνέβησαν τον 20ό αιώνα δείχνει και τη δυναμική της βιομηχανικής επανάστασης. Οι τεχνολογικές εξελίξεις δεν συνηγόρησαν μόνο στο καλό και την πρόοδο της ανθρωπότητας αλλά δυστυχώς και στην καταστροφή της (σύγχρονα όπλα, θάλαμοι αερίων κλπ). Οι δυνατότητες που υπήρχαν επέτρεψαν σε κάποιους να σχεδιάσουν και να προχωρήσουν σε μαζικές δολοφονίες ανθρώπων εκμεταλλευόμενοι τις καινοτομίες της εποχής. Στο πλέον πρόσφατο τραγικό γεγονός, τη γενοκτονία στη Ρουάντα, οι οδηγίες για τις επιθέσεις εναντίον των θυμάτων δίνονταν μέσω ραδιοφώνου.

Μαρτυρία του γερμανού καθηγητή

Martin Niepage

Dr Martin Niepage (Φωτογραφία: https://www.imprescriptible.fr/documents/niepage.htm)

Ο Μάρτιν Νίπαγκ ήταν καθηγητής στο Τεχνικό γερμανικό σχολείο (Realschule) του Χαλεπιού το 1915. Η γερμανική παρουσία στην Οθωμανική Αυτοκρατορία ήταν έντονη τα πρώτα χρόνια του 20ού αιώνα λόγω των ισχυρών οικονομικών δεσμών και των σχέσεων εξάρτησης των Οθωμανών από τη Γερμανία. Στο Χαλέπι εκτός από το γερμανικό σχολείο, υπήρχε γερμανικό προξενείο και γερμανικό κλαμπ (Deutsche Club), γεγονός που καταδεικνύει την παρουσία γερμανικής παροικίας και οικονομικών συμφερόντων που είχαν σχέση κυρίως με τη σιδηροδρομική γραμμή Κωνσταντινούπολη-Βαγδάτη.

«…Τα καραβάνια των εκτοπισμένων περνούσαν μέσα από το Χαλέπι. Πολλοί έμεναν πίσω. Επισκέφτηκα αυτά τα εγκαταλελειμμένα χάνια και είδα δεκάδες πτώματα σε κατάσταση ημιαποσύνθεσης ενώ άλλοι κείτονταν μισοπεθαμένοι… κανείς δεν τους βοηθούσε (σελίδα 4)…  Σε μια αυλή βρίσκονται περίπου εκατό παιδιά ηλικίας από 5 έως 7 ετών. Τα περισσότερα πάσχουν από τύφο και δυσεντερία… Έχουν ξεχάσει να τρώνε και κάθονται εκεί ήσυχα περιμένοντας απλώς να πεθάνουν… (σελίδα 6)».

Ο Γερμανός πρόξενος στη Μοσούλη, όταν συναντηθήκαμε στο κλαμπ στο Χαλέπι, μου ανέφερε ότι στο δρόμο από τη Μοσούλη στο Χαλέπι είδε τόσα ακρωτηριασμένα παιδικά χέρια που κάποιος θα μπορούσε να στρώσει το δρόμο με αυτά. Σ’ ένα αραβικό χωριό βρήκε ρηχούς, φρεσκοσκαμμένους τάφους και οι Άραβες είπαν ότι δολοφόνησαν τους Αρμένιους μετά από εντολές που έλαβαν από την κυβέρνηση. Ένας από αυτούς επιβεβαίωσε περήφανα ότι είχε δολοφονήσει 8. (σελίδα 10)»

Το βιβλίο του καθηγητή Νίπαγκ κυκλοφόρησε στο Λονδίνο το 1917 και απετέλεσε ένα δριμύ κατηγορώ εναντίον της κυβέρνησης των Νεότουρκων.

Μαρτυρία του γερμανού Άρμιν Βέγκνερ (Armin T. Wegner)

Armin T. Wegner.

Armin T. Wegner. Φωτογραφία: https://de.wikipedia.org/wiki/Armin_T._Wegner

Ο Βέγκνερ ήταν αξιωματικός του νοσηλευτικού σώματος κατά τη διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου στη Μεσοποταμία κοντά στη νευραλγικής σημασίας σιδηροδρομική γραμμή Κων/πολης – Βαγδάτης. Ήταν αυτόπτης μάρτυρας των φρικαλεοτήτων που διεπράχθησαν εναντίον του αρμενικού πληθυσμού και επέλεξε να φωτογραφήσει και να καταγράψει τον απόλυτο εφιάλτη. «…Εδώ πεθαίνουν (οι Αρμένιοι) σφαγμένοι από Κούρδους, λεηλατημένοι από τους χωροφύλακες, πυροβολημένοι, χτυπημένοι, απαγχονισμένοι, στραγγαλισμένοι, αποδεκατισμένοι από ασθένειες, πνιγμένοι, παγωμένοι, διψασμένοι και νηστικοί. Τα σώματά τους αφημένα να αποσυντεθούν ή να τα φάνε τα τσακάλια… Πεθαίνουν όλους τους θανάτους του κόσμου, όλους τους θανάτους των ηλικιών…».

Με τις φωτογραφίες του ο Βέγκνερ έστειλε την εικόνα της αρμενικής γενοκτονίας σε όλο τον κόσμο. Για τις ενέργειές του αυτές φυλακίστηκε και απελάθηκε από την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Στο βιβλίο του “Der Weg ohne Heimkehr. Ein Martyrium in Briefe” (Ο δρόμος χωρίς επιστροφή. Η επιστολογραφία ενός μαρτυρίου (ελεύθερη απόδοση του τίτλου), καταγράφει τις δραματικές στιγμές των Αρμενίων.

Το 1933 ο Βέγκνερ πιστός στις ουμανιστικές ιδέες του θα αντιταχθεί στα αντιεβραϊκά σχέδια του Χίτλερ, θα συλληφθεί και θα φυλακιστεί. Στο τέλος θα αναγκαστεί να εγκαταλείψει τη Γερμανία.

Αυτοί που δεν σιώπησαν: Χουσεΐν Νεσίμι Μπέη

Χουσεΐν Νεσίμι Μπέη.

Χουσεΐν Νεσίμι Μπέη. Φωτογραφία: https://www.aga-online.org/hero/huseyin-nasimi-bey.php?locale=tr

Ο Χουσεΐν Νεσίμι Μπέη (Hueseyin Nesimi Bey) ήταν ο τοπικός κυβερνήτης (καϊμακάμης) της Λις (Lice) που βρισκόταν στην επαρχία του Ντιγιαρμπακίρ. Γεννημένος στα Χανιά, ο τουρκοκρητικός Νεσίμι Μπέη είχε μεγαλώσει σ’ ένα ανεκτικό, πολυπολιτισμικό περιβάλλον. Διορίστηκε καϊμακάμης το 1912 αντικαθιστώντας τον διεφθαρμένο προκάτοχό του και γρήγορα απέκτησε τη φήμη του τίμιου και αμερόληπτου. Κατά τη διάρκεια των διώξεων εναντίον των χριστιανικών πληθυσμών αντιτάχθηκε στους εκτοπισμούς μαζί με τον κυβερνήτη του Χαλεπιού και αργότερα της Κόνια, Μεχμέτ Τσελάλ Μπέη (Mehmet Celal Bey). Ο τελευταίος λόγω των συνεχών διαβημάτων του προς την Υψηλή Πύλη και των υπηρεσιακών ενεργειών του απομακρύνθηκε από το πόστο του και εξαναγκάστηκε σε παραίτηση.

Σε πολλές περιπτώσεις οι τοπικοί αξιωματούχοι που πραγματοποιούσαν τους εκτοπισμούς και τις μαζικές δολοφονίες των Αρμενίων δικαιολογούνταν ότι εκτελούσαν υπηρεσιακές εντολές. Ο Νεσίμι Μπέη αρνήθηκε να υπακούσει στις διαταγές για εκτοπισμό του αρμενικού πληθυσμού προς τη συριακή έρημο που προέρχονταν από τον κυβερνήτη (βαλή) του Ντιγιαρμπακίρ Δρ. Ρεσίντ Μπέη. Η εναντίωσή του ενισχύθηκε όταν υπέπεσε στην αντίληψή του η δολοφονία 635 Αρμενίων που βρίσκονταν σε βάρκες με κατεύθυνση τη Μοσούλη. Στις 17 Ιουνίου του 1915 δολοφονήθηκε από τον αξιωματικό της χωροφυλακής Χαρούν Εφέντη (Harun Efendi) ύστερα από εντολή του κυβερνήτη Ρεσίντ Μπέη. Η δολοφονία του αποδόθηκε στους Αρμένιους, ώστε να προκύψει μια νέα δικαιολογία για σφαγές.