Η Γενοκτονία

Τον Απρίλιο του 1915 οι εξελίξεις πήραν καταιγιστική τροπή. Η απόπειρα του οθωμανικού στρατού να στρατολογήσει τους Αρμένιους της πόλης Βαν προκάλεσε γενική εξέγερση στη γεμάτη από ομοεθνείς τους πρόσφυγες πόλη. Ο ρωσικός στρατός έσπευσε σε βοήθεια των εξεγερμένων ενισχύοντας τις καχυποψίες των αρχών. Τις ίδιες σχεδόν ημέρες οι ναυτικοί βομβαρδισμοί των Δαρδανελλίων εξελίχθηκαν σε μαζική απόβαση βρετανικών και γαλλικών στρατευμάτων στη χερσόνησο της Καλλίπολης. Στην άμεσα πλέον απειλούμενη Κωνσταντινούπολη οι αρχές συνέλαβαν την αρμενική ελίτ της πόλης, περίπου 250 άτομα από τους οποίους πολλοί μετέπειτα εξοντώθηκαν.

Στις 29 Μαΐου 1915 η Επιτροπή «Ένωση και Πρόοδος» αποφάσισε και διατύπωσε σε νόμο την υποχρεωτική εκτόπιση των αρμενικών πληθυσμών της οθωμανικής ενδοχώρας. Οι πληθυσμοί αυτοί όφειλαν να εγκαταλείψουν τα χωριά, τις πόλεις, τα σπίτια και τις περιουσίες τους και να πορευθούν, σε ατελείωτες φάλαγγες, προς τη Συρία, σε άγονες περιοχές στις παρυφές της ερήμου.

Ο χάρτης δείχνει τις πορείες θανάτου προς τη Μεσοποταμία, κατά τις οποίες χιλιάδες Αρμένιοι βρήκαν το θάνατο.

Ο χάρτης δείχνει τις πορείες θανάτου προς τη Μεσοποταμία, κατά τις οποίες χιλιάδες Αρμένιοι βρήκαν το θάνατο. Πηγή: https://www.genocide-museum.am/eng/mapping_armenian_genocide3.php

Καταυλισμός εκτοπισμένων Αρμενίων. Έρημος Συρίας 1915.

Καταυλισμός εκτοπισμένων Αρμενίων. Έρημος Συρίας 1915.
Πηγή: https://www.genocide-museum.am/eng/arm_archive.php

Επρόκειτο για «πορείες θανάτου». Όλοι γνώριζαν, και στην Κωνσταντινούπολη και οπουδήποτε αλλού, ότι η οθωμανική κρατική μηχανή δεν ήταν σε θέση να υποστηρίξει την όποια μαζική μετακίνηση ανθρώπων στο εσωτερικό της χώρας όπου οι υποδομές ήσαν στοιχειώδεις και η όποια περίθαλψη ή και εφοδιασμός ήταν αδύνατη. Δεν ήσαν αυτά ζητήματα που απασχόλησαν την πολιτική και στρατιωτική ηγεσία της Αυτοκρατορίας στην Πόλη, ούτε τους Γερμανούς στρατιωτικούς και πολιτικούς συμβούλους της. Η μόνη τους μέριμνα ήταν η ριζοσπαστική εξάλειψη του αρμενικού προβλήματος και στο βωμό αυτής της στρατηγικής ήσαν έτοιμοι να θυσιάσουν έναν ολόκληρο λαό.

Οι διαταγές για εκτόπιση των Αρμενίων έβαλαν σε κίνηση έναν καταστροφικό μηχανισμό. Οι μουσουλμάνοι πρόσφυγες ρίχτηκαν στις περιουσίες των γειτόνων τους, όπως και οι γύρω πληθυσμοί, κουρδικοί συνήθως. Οι ληστρικές επιθέσεις περιλάμβαναν τα άψυχα αλλά και τους ανθρώπους τους ίδιους. Η θανάτωσή τους απλοποιούσε και την ληστεία και την αρπαγή. Η οθωμανική κυβέρνηση δεν ενοχλήθηκε από τη γενική φονική έξαρση. Αντίθετα, τον Σεπτέμβριο έσπευσε με νέο νόμο, για τις «περιουσίες που έχουν εγκαταλειφθεί» να νομιμοποιήσει τις σφαγές και να δικαιώσει τους θύτες.

Όσοι ξέφυγαν από αυτό το κακό χάθηκαν στα περάσματα του Ευφράτη ή στους πνιγηρούς δρόμους της Συρίας. Το φθινόπωρο του 1915 στην Κωνσταντινούπολη θεώρησαν ότι το αρμενικό πρόβλημα είχε «επιλυθεί». Τα όσα εκεί συνέβησαν δεν ήταν παρά ο προάγγελος πολλών παρόμοιων «μέτρων» του εικοστού αιώνα.

Οι νεκροί Αρμένιοι πετάγονταν σε χαντάκια ή κανάλια. Ο δρόμος προς τη Συρία έγινε ένα απέραντο νεκροταφείο.

Οι νεκροί Αρμένιοι πετάγονταν σε χαντάκια ή κανάλια. Ο δρόμος προς τη Συρία έγινε ένα απέραντο νεκροταφείο.
Πηγή: https://www.genocide-museum.am/eng/arm_archive.php

Σε περιπτώσεις όπως το αρμενικό ο απολογισμός έχει μικρή σημασία. Δεν είναι δε πάντα εύκολος. Τα απογραφικά και στατιστικά δεδομένα της εποχής, σε εκείνη ειδικά τη γεωγραφική ζώνη, δεν είναι απόλυτα αξιόπιστα. Οπωσδήποτε όμως η εξόντωση των αρμενικών πληθυσμών της Ανατολίας αφορούσε ποσοστό μεγαλύτερο από το 50% του συνόλου, ο ένας στους δύο κατοίκους αρμενικής καταγωγής χάθηκε αυτούς τους τρομερούς μήνες. Ανάλογα με τους υπολογισμούς που έγιναν τα θύματα ήσαν κάτι ανάμεσα στις εξακόσιες χιλιάδες και στο ένα εκατομμύριο. Σε τελευταία ανάλυση αυτό είχε σχετική σημασία. Το σημαντικό, αυτό που θα άφηνε δυσάρεστα κληροδοτήματα στο μέλλον, ήταν το γεγονός ότι στο πλαίσιο ενός ευρωπαϊκού πολέμου, στις παρυφές έστω του ευρωπαϊκού θεάτρου επιχειρήσεων οι «στρατιωτικοί λόγοι» θεωρήθηκαν επαρκείς ώστε να καταδικάσουν σε θάνατο έναν ολόκληρο λαό.

Η αποστολή εκτελέστηκε. Οθωμανοί και Γερμανοί αξιωματικοί επιθεωρούν υπολείμματα Αρμενίων και φωτογραφίζονται δίπλα σε αυτά.

Η αποστολή εκτελέστηκε. Οθωμανοί και Γερμανοί αξιωματικοί επιθεωρούν υπολείμματα Αρμενίων και φωτογραφίζονται δίπλα σε αυτά.
Πηγή: https://www.genocide-museum.am/eng/arm_archive.php